20/11/2012
|
14:26:00
Giáo sư Trần Văn Khê và những dấu ấn về Hà Nội
Trước khi trở thành nhà nghiên cứu và truyền bá âm nhạc dân tộc Việt Nam trên
thế giới, giáo sư Trần Văn Khê từng là sinh viên trường Thuốc tại Hà Nội. Chính
Thủ đô là nơi để lại nhiều dấu ấn cho những thay đổi trong cuộc đời, sự nghiệp
của ông.
- Lần đầu tiên giáo sư ra Hà Nội là bao giờ và cảm nhận của ông thế nào?
Giáo sư Trần Văn Khê: Đó là năm 1938, khi tôi là một cậu học trò của trường Trương Vĩnh Ký (TP Hồ
Chí Minh). Nhờ học giỏi nên tôi được trường thưởng một chuyến tham quan đi khắp
miền đất nước.
Ngày đầu đặt chân ra Hà Nội thấy ở đây khí hậu thật khác lạ.
Người Hà Nội ăn mặc thanh lịch. Con gái Hà Nội cười duyên, mặt hoa da phấn chứ
không ngăm đen màu bánh ít như con gái miền Nam.
Đặc biệt, Văn Miếu- Quốc Tử Giám đã để lại cho tôi nhiều ấn tượng về văn hóa dân
tộc. Đến năm 1941, tôi được ra Hà Nội học Đại học Y.
Người miền Bắc ăn mặc thay
đổi theo mùa nhưng lúc đó nhà tôi nghèo nên ngày đi chỉ có thể mua hai bộ đồ mặc
mùa hè, mùa thu thêm cái áo khoác mùa đông.
- Thưa giáo sư, có phải những năm tháng học tại Hà Nội là dấu ấn quan trọng
trong việc truyền bá nhạc dân tộc Việt Nam sau này?
Giáo sư Trần Văn Khê: Tôi sinh ra trong gia đình 4 đời làm nhạc sĩ, từ nhỏ đã tiếp xúc với âm nhạc.
Học y tại Hà Nội, tôi tham gia hội cùng các nhạc sĩ: Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn
Tiểng, Mai Văn Bộ. Lúc đó trong trường, người Pháp chỉ huy dàn nhạc sinh viên bị
bệnh xin nghỉ nên tôi được cử làm chỉ huy
Năm 20 tuổi, tôi được đứng trên sân
khấu Nhà hát Lớn Hà Nội chỉ huy dàn nhạc tiếng Pháp, để sau đó giới thiệu chương
trình dân ca ba miền. Ý thức giới thiệu nhạc dân tộc ra thế giới có trong tôi từ
ngày đó. Năm 1944, nhóm nhạc của tôi xin nghỉ 6 tháng để vào miền Nam lập gánh
hát.
Sau 6 tháng trở lại Hà Nội thì có phong trào xếp bút nghiên về Nam kháng
chiến, tôi lại quay về Nam cùng gánh nhạc đi khắp nơi giới thiệu nhạc kịch sinh
viên. Đến khi tôi bị Pháp truy lùng phải chạy trốn. Sau đó tôi tìm cách qua Pháp
để học tiếp.
- Hòa bình lập lại, năm 1976 lần đầu tiên trở về nước mà nơi đặt chân đầu tiên
là Hà Nội, giáo sư cảm nhận ra sao?
Giáo sư Trần Văn Khê: Lúc đầu tôi chỉ định ra nước ngoài hai năm cho tình hình tạm lắng lại về nước,
nhưng biến cố cuộc đời buộc phải xa quê hương quá lâu. Khi đất nước thống nhất,
UNESCO đề nghị sẽ tài trợ để tôi trở về quê hương ghi âm đĩa hát Việt Nam.
Với
nung nấu muốn quảng bá âm nhạc nước nhà từ trước nên tôi đã đồng ý ngay. Tha
hương thấm thoắt 30 năm, ngày trở về, tôi thực sự bất ngờ trước một Hà Nội hoàn
toàn khác lạ, trước kia còn là thuộc địa thì bây giờ tất cả đều là người Việt
Nam làm chủ.
Ngày trở về, Thủ đô còn nghèo lắm bởi tất cả phải hy sinh cho cuộc
kháng chiến. Đi xa khi đất nước trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ
ác liệt, ngày trở về, tôi như nghẹn lại khi tận mắt nhìn những vết tích chiến
tranh với những hố bom, chiến hào dọc đầy đường lộ…
- Giáo sư đã thực hiện đĩa hát để truyền bá nhạc Việt Nam ra thế giới như thế
nào từ cuộc trở về này?
Giáo sư Trần Văn Khê: UNESCO tài trợ cho tôi về nước với điều kiện ghi được cho họ một đĩa hát về âm
nhạc dân tộc Việt Nam.
Trong thời gian hơn một tháng tại Hà Nội, tôi làm việc
với Hội Nhạc sĩ xin ghi đĩa âm nhạc. Thời đó cả Hà Nội không có lấy một phòng
ghi âm, tôi đã thể nghiệm ghi âm trong phòng của Hội Nhạc sĩ nhưng tạp âm rất
nhiều nên công việc tưởng chừng không thực hiện được.
May mắn thay, Đài Tiếng
nói Việt Nam mời tôi nói chuyện ba buổi và định trả thù lao bằng bức tranh sơn
mài. Tôi đã từ chối và xin đổi bằng ba buổi được thu âm chương trình làm đĩa hát
tại đài và họ đồng ý.
Nhờ vậy tôi đã hoàn thành được 3 đĩa hát về ca trù, quan
họ và hát chèo. Các đĩa được dán nhãn hiệu UNESCO và hơn 400 đĩa hát được gửi
cho các trường đại học, trung tâm văn hóa tại Mỹ. Từ đó mỗi năm, Trung tâm
nghiên cứu khoa học Pháp đã tài trợ cho tôi về nước mỗi năm hai tháng.
Trong
mười mấy năm sau đó tôi đi khắp ba miền Bắc - Trung - Nam để thực hiện nghiên
cứu giới thiệu âm nhạc dân tộc.
- Là một người có công lao truyền bá âm nhạc truyền thống Việt Nam khắp thế
giới, giáo sư có điều gì trăn trở trước thực trạng âm nhạc hiện nay?
Giáo sư Trần Văn Khê: Âm nhạc truyền thống dần mai một, đó là điều đáng buồn! Vậy nên tôi mong muốn
âm nhạc vào học đường nhiều hơn, không phải để dạy con người Việt Nam thành nhà
nghiên cứu, thành nhạc sĩ mà để học sinh, sinh viên biết được âm nhạc truyền
thống Việt Nam có cái gì, phải bảo tồn nó như thế nào?
Thế nên từ năm 2002 tôi
về nước định cư và mang toàn bộ sách nghiên cứu hơn 50 năm để thực hiện ý nguyện
này. Bây giờ, tôi đã 93 tuổi, chỉ mong một điều, khi mất đi thì ngôi nhà của tôi
sẽ trở thành thư viện để mọi người có thể tìm hiểu tài liệu về âm nhạc dân tộc.
- Cảm ơn giáo sư, nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam xin kính chúc ông khỏe mạnh!
Giáo sư Trần Văn Khê: Tôi sinh ra trong gia đình 4 đời làm nhạc sĩ, từ nhỏ đã tiếp xúc với âm nhạc.
Học y tại Hà Nội, tôi tham gia hội cùng các nhạc sĩ: Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn
Tiểng, Mai Văn Bộ.
Lúc đó trong trường, người Pháp chỉ huy dàn nhạc sinh viên bị
bệnh xin nghỉ nên tôi được cử làm chỉ huy. Năm 20 tuổi, tôi được đứng trên sân
khấu Nhà hát Lớn Hà Nội chỉ huy dàn nhạc tiếng Pháp, để sau đó giới thiệu chương
trình dân ca ba miền.
Ý thức giới thiệu nhạc dân tộc ra thế giới có trong tôi từ
ngày đó. Năm 1944, nhóm nhạc của tôi xin nghỉ 6 tháng để vào miền Nam lập gánh
hát.
Sau 6 tháng trở lại Hà Nội thì có phong trào xếp bút nghiên về Nam kháng
chiến, tôi lại quay về Nam cùng gánh nhạc đi khắp nơi giới thiệu nhạc kịch sinh
viên. Đến khi tôi bị Pháp truy lùng phải chạy trốn. Sau đó tôi tìm cách qua Pháp
để học tiếp.
Lúc đầu tôi chỉ định ra nước ngoài hai năm cho tình hình tạm lắng lại về nước,
nhưng biến cố cuộc đời buộc phải xa quê hương quá lâu. Khi đất nước thống nhất,
UNESCO đề nghị sẽ tài trợ để tôi trở về quê hương ghi âm đĩa hát Việt Nam.
Với
nung nấu muốn quảng bá âm nhạc nước nhà từ trước nên tôi đã đồng ý ngay. Tha
hương thấm thoắt 30 năm, ngày trở về, tôi thực sự bất ngờ trước một Hà Nội hoàn
toàn khác lạ, trước kia còn là thuộc địa thì bây giờ tất cả đều là người Việt
Nam làm chủ.
Ngày trở về, Thủ đô còn nghèo lắm bởi tất cả phải hy sinh cho cuộc
kháng chiến. Đi xa khi đất nước trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ
ác liệt, ngày trở về, tôi như nghẹn lại khi tận mắt nhìn những vết tích chiến
tranh với những hố bom, chiến hào dọc đầy đường lộ…
UNESCO tài trợ cho tôi về nước với điều kiện ghi được cho họ một đĩa hát về âm
nhạc dân tộc Việt Nam. Trong thời gian hơn một tháng tại Hà Nội, tôi làm việc
với Hội Nhạc sĩ xin ghi đĩa âm nhạc. Thời đó cả Hà Nội không có lấy một phòng
ghi âm, tôi đã thể nghiệm ghi âm trong phòng của Hội Nhạc sĩ nhưng tạp âm rất
nhiều nên công việc tưởng chừng không thực hiện được.
May mắn thay, Đài Tiếng
nói Việt Nam mời tôi nói chuyện ba buổi và định trả thù lao bằng bức tranh sơn
mài. Tôi đã từ chối và xin đổi bằng ba buổi được thu âm chương trình làm đĩa hát
tại đài và họ đồng ý. Nhờ vậy tôi đã hoàn thành được 3 đĩa hát về ca trù, quan
họ và hát chèo.
Các đĩa được dán nhãn hiệu UNESCO và hơn 400 đĩa hát được gửi
cho các trường đại học, trung tâm văn hóa tại Mỹ. Từ đó mỗi năm, Trung tâm
nghiên cứu khoa học Pháp đã tài trợ cho tôi về nước mỗi năm hai tháng.
Trong
mười mấy năm sau đó tôi đi khắp ba miền Bắc - Trung - Nam để thực hiện nghiên
cứu giới thiệu âm nhạc dân tộc.
Âm nhạc truyền thống dần mai một, đó là điều đáng buồn! Vậy nên tôi mong muốn
âm nhạc vào học đường nhiều hơn, không phải để dạy con người Việt Nam thành nhà
nghiên cứu, thành nhạc sĩ mà để học sinh, sinh viên biết được âm nhạc truyền
thống Việt Nam có cái gì, phải bảo tồn nó như thế nào?
Thế nên từ năm 2002 tôi về nước định cư và mang toàn bộ sách nghiên cứu hơn 50
năm để thực hiện ý nguyện này. Bây giờ, tôi đã 93 tuổi, chỉ mong một điều, khi
mất đi thì ngôi nhà của tôi sẽ trở thành thư viện để mọi người có thể tìm hiểu
tài liệu về âm nhạc dân tộc./.
(Người Hà Nội/Vietnam+)