26/01/2012
|
09:48:00
Hát trống quân - nét đẹp văn hóa dân gian Bắc bộ
|
Hát trống quân. (Nguồn: Internet) |
Hát
trống quân là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc biệt, một di sản
văn hóa của nhân dân vùng đồng bằng Bắc bộ ưa thích ngang với hát
chèo.
Hát
trống quân là hình thức sinh hoạt ca hát giao duyên rất phổ biến ở các
tỉnh đồng bằng và trung du của Việt Nam, từ Thanh Hóa trở ra.
Tục truyền, hát trống quân xuất hiện vào đời nhà Trần, thời chống quân Nguyên, binh sỹ khi giải trí ngồi thành hai hàng
đối nhau, một bên là "hát xướng," một bên là "hát đáp," khi hát gõ vào
tang trống để làm nhịp.
Hát trống quân ở mỗi địa phương có chút ít
khác nhau về làn điệu, cách thức, thời điểm hát nhưng đều có đặc điểm chung
là cách thức hát xướng giống nhau, làn điệu gần giống nhau và sử dụng
cùng một loại trống để đánh nhịp khi hát và đoạn "lưu không" giữa những câu
đối đáp.
Tiếng đàn, câu hát trống quân cất lên trong đêm thanh vắng, lôi cuốn
nam thanh nữ tú kéo về tụ hội tỏ tình, ca ngợi quê hương, đất nước để
lại biết bao kỷ niệm.
Người chơi hát trống quân thường được chia làm hai bên, thường là bên
nam và bên nữ, mỗi bên cử ra một người có tài thơ văn để ứng đối với
nhau từng câu. Lời hát chỉ là hai câu thơ lục bát hoặc lục bát biến
thể. Cái hay, cái khó là người hát phải nhanh trí vận nối được vần, chữ
cuối của người hát trước (câu tám) phải vần với chữ cuối dòng đầu (câu
sáu) của người hát sau.
Hát trống quân được hát dưới Trăng, (thường vào mùa Thu,
tháng Tám Âm lịch), ngoài ra còn được tổ chức hát thi vào những ngày
hội.
Hát trống quân thường được tổ chức ngoài sân nhà
hoặc ở bãi cỏ rộng, ở gần đình làng. Khi hát trống quân có trống dẫn nhịp. Người ta còn gọi trống này
là "trống thùng."
Trống thùng được cấu tạo bởi hai cọc được được
cắm xuống đất ơ hai phía, một bên là phe nam, một bên là phe nữ đứng (hoặc
ngồi). Một sợi dây thừng được buộc vào hai cọc, chính giữa sợi dây đặt
một cái thùng, mặt rỗng úp xuống một hố đất nhỏ, mặt đáy trên sát sợi
dây. Người ta gõ vào đầu dây ở phía cọc, dây bật vào đáy thùng mà kêu
thành tiếng.
Xưa kia, trống thùng làm bằng hai cọc tre cao khoảng 1 mét
và một thanh tầm vông gác ngang. Giữa thanh tầm vông người ta đặt một
thanh tre vuông góc, một đầu chống lên một miếng ván mỏng được đặt hờ
trên một hố đất nhỏ. Khi đối đáp, bên nào hát dứt câu thì đánh vào
trống thùng (là phần dây nơi đầu cọc hoặc đầu thanh tầm vông) để làm
nhịp "lưu không," vừa để thúc giục phe bên kia hát đáp lại.
Về âm
nhạc, trống quân là một làn điệu gần với hát nói hơn. Vì lời ca là
thơ lục bát và mỗi lần hát có thể dài ngắn khác nhau, nên giai điệu
biến đổi theo dấu giọng, trống quân lấy đối lời làm chính và được diễn
xướng ở tốc độ nhanh vừa, lời ca chỉ có vài tiếng đệm như "thời, có mấy, hời, ư, nầy, rằng..." nhấn thêm giai điệu.
Hát trống quân là cuộc hát chơi thoải mái mang tính giải
trí sau những ngày lao động mệt nhọc. Lời hát mộc mạc nhưng rất trí
tuệ, khuyến khích tri thức học vấn và sự sáng tạo ngôn ngữ, hiểu biết
các địa danh và phong tục tập quán của địa phương, qua đó đề cao tính
nhân văn, trào lộng, yêu đời và yêu quê hương. Cuộc hát tạo cơ hội cho
bao lứa đôi kết bạn, kết duyên trong sáng mà ân tình.
Hiện nay, nhiều bài hát trống quân được thu thập, lưu giữ từ những canh
hát, cuộc hát ở nhiều nơi rất sinh động, trào lộng mà trang nhã, thông
minh,
chứng tỏ trình độ sáng tạo nghệ thuật của dân gian./.
(TTXVN/Vietnam+)