ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Mỗi lần ra công tác ở huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) lại thêm một lần “ngộ” ra trên hòn đảo được mệnh danh là “vương quốc tỏi” này một điều mới lạ.

Đảo Lý Sơn không chỉ nổi tiếng với các đặc sản từ nông-ngư nghiệp mà còn là một bảo tàng sống động đến ngạc nhiên về kho tàng truyền thuyết, dân ca, lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa vào tháng Hai và tháng ba Âm lịch, các tín ngưỡng dân gian theo mùa...

Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ nhiều tài liệu quan trọng chứng minh quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam từ bao đời nay.

Những hình ảnh, tư liệu, hiện vật quý giá ấy lần lượt được ngành văn hóa-thể thao và du lịch tỉnh Quảng Ngãi cùng các nhà nghiên cứu khoa học sưu tầm và “trình làng” tại Nhà bảo tàng hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa - một trong những địa chỉ hấp dẫn với khách trong cả nước mỗi lần đến với huyện đảo giữa trùng khơi này.

Những người đầu tiên dựng bia chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa

Bước vào khuôn viên Nhà trưng bày bảo tàng, hình ảnh đầu tiên khiến bất cứ ai cũng phải chú ý là cụm tượng đài hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa làm bằng chất liệu đá xanh lấy từ tỉnh Ninh Bình, trông sừng sững, uy nghiêm, vĩnh cửu, bất chấp nắng mưa bão tố.

Cụm tượng đài khắc họa hình ảnh vị chỉ huy cùng các binh phu vạm vỡ, cao từ 4-4,5m, mắt đăm đắm nhìn ra biển khơi và đang trong tư thế hiên ngang lên đường thực thi nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền lãnh hải Tổ quốc.

Người xem đặc biệt ấn tượng với chân dung vị cai đội trưởng một tay cầm giáo, một tay đặt trên cột mốc chủ quyền có dòng chữ “Vạn lý Hoàng Sa.”

Bên cạnh vị chỉ huy là hình ảnh các binh phu mang theo bên mình các phương tiện khai thác sản vật quý hiếm để mang về dâng nộp cho triều đình. Sau lưng tượng đài khắc dòng chữ “Bản quốc hải cương Hoàng Sa xứ tối thị hiểm yếu” tạm dịch: Quần đảo Hoàng Sa là nơi cực kỳ hiểm yếu nơi biên giới lãnh hải quốc gia.

Toàn bộ khối tượng đài nặng hơn 40 tấn được đặt trên khối bệ bằng bêtông cốt thép, bên ngoài ốp đá granit. Chính sử ghi rằng năm Minh Mạng thứ 14 (1833), Nhà vua ra lệnh cho Bộ Công chuẩn bị lo việc phái binh phu đi quần đảo Hoàng Sa để tuần phòng, dựng bia cắm mốc chủ quyền.

Sách Đại Nam Thực Lục Chính Biên Đệ Nhị Kỷ, chép rằng từ năm Minh Mạng thứ 17 (1836), Bộ Công tấu vua hằng năm cho cử người ra Hoàng Sa cắm cột mốc, dựng bia chủ quyền và đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ. Vua Minh Mạng phê chuẩn trong bản tấu của Bộ Công ngày 12/2/1836 rằng "Mỗi thuyền vãng thám Hoàng Sa phải đem theo 10 tấm bài gỗ dài 4,5 thước, rộng năm tấc, dày một tấc làm cột mốc."

Cụm tượng đài này là hóa thân của các vị chỉ huy nổi tiếng một thời như Phú Nhuận hầu Võ Văn Phú, Hội Nghĩa hầu Võ Văn Khiết, Chánh Thủy quân suất đội Phạm Văn Nguyên, Chánh Thủy quân suất đội Phạm Hữu Nhật, Chánh Thủy quân suất đội Phạm Văn Biện... đã được sử sách lưu danh cùng hàng vạn binh phu trong đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa năm xưa.

Sách Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn, năm 1776 có chép về hoạt động của đội Hoàng Sa: "Trước họ Nguyễn đặt đội Hoàng Sa 70 suất, lấy người xã An Vĩnh sung vào, cắt phiên mỗi năm cứ tháng Hai nhận giấy sai đi, mang lương đủ ăn sáu tháng (đến tháng Tám về), đi bằng năm chiếc thuyền câu nhỏ, ra biển ba ngày ba đêm, đến đảo ấy.

Ở đấy tha hồ bắt chim bắt cá mà ăn. Lấy được hóa vật của tàu như gươm, hoa bạc, tiền bạc, vòng bạc, đồ đồng, khối thiếc, khối chì, súng, ngà voi, sáp ong, đồ sứ, đồ chiên, cùng kiếm lượm vỏ đồi mồi, vỏ hải ba, hải sâm, hột ốc vân rất nhiều. Đến kỳ về, vào cửa Eo, đến thành Phú Xuân để nộp, cân và hạng định xong mới cho đem bán riêng các thứ ốc vân, hải ba, hải sâm, rỗi lĩnh bằng trở về.”

Trong quá trình hoạt động của mình, đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa không chỉ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao mà còn hun đúc nên nhiều thế hệ lính Hoàng Sa can trường và dũng cảm đã có công trong việc đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ quần đảo Hoàng Sa vào năm 1815, nhất là đã dựng bia chủ quyền đầu tiên của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa vào năm 1838.

Đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa chính là những người đầu tiên xác lập chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa liên tục trong nhiều thế kỷ, bắt đầu từ cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17 cho đến những năm 50 của thế kỷ 19 và đến nay vẫn còn lưu danh thơm trong sử sách và đọng lại trong trí nhớ dân gian.

Với những kỳ tích đó, các vua nhà Nguyễn đã ban sắc truy phong cho những Cai đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là “Thượng đẳng thần” và cho những người lính Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là những “Hùng binh Hoàng Sa.”

Bảo tàng giữa biển

Nhà trưng bày bảo tàng hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa rộng gần 400m2, mái lợp ngói âm dương, nền lát gạch bát tràng. Nơi đây trưng bày hơn 100 tư liệu, hình ảnh quý và nhiều hiện vật sinh hoạt liên quan đến đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa.

Bà Lê Thị Chung, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Quảng Ngãi cho biết toàn bộ hình ảnh, tư liệu trưng bày được được chia làm ba nội dung chính: Lý Sơn-Tịnh Kỳ-Quảng Ngãi quê hương của đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa; hoạt động của đội hùng binh Hoàng Sa, Trường Sa và sự tôn vinh của nhân dân huyện đảo Lý Sơn nói riêng, nhân dân cả nước nói chung đối với những hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa; và nhân dân Việt Nam thực hiện chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa và khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa.

Bước vào nhà trưng bày, một không gian rộng rãi, thoáng đãng với những hình ảnh chấm phá về đời sống văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần của làng An Vĩnh, xã Tịnh Kỳ; làng An Hải, xã Bình Châu là quê hương của lớp cư dân đầu tiên trong đất liền ra khai phá đảo Lý Sơn làm nên làng quê mới là phường An Vĩnh phụ thuộc làng An Vĩnh và phường An Hải phụ thuộc làng An Hải trong đất liền vào đầu thế kỷ 17. Đây chính là quê hương đã sản sinh nên những người lính Hoàng Sa.

Ở nội dung Lý Sơn-Tịnh Kỳ-Quảng Ngãi quê hương của đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa trưng bày những hình ảnh tiêu biểu của huyện đảo Lý Sơn quê hương của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa - nơi giàu truyền thống văn hóa, nơi có mạch nguồn văn hóa phát triển liên tục từ văn hóa Sa Huỳnh cho đến văn hóa Chămpa rồi kế đến là văn hóa Việt được hình thành từ đầu thế kỷ 17 với những nét đặc trưng về di tích, di vật, hiện vật của ba tầng văn hóa kế tiếp nhau.

Phần trưng bày về hoạt động của đội hùng binh Hoàng Sa, Trường Sa và sự tôn vinh của nhân dân huyện đảo Lý Sơn nói riêng, nhân dân cả nước nói chung đối với những hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là nội dung cơ bản và gây ấn tượng nhất của toàn bộ nhà trưng bày.

Ở khu vực trưng bày này, có một khoảng không gian thoáng đãng để thể hiện đặc trưng của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa. Đó là các phương tiện thuyền buồm dùng để đi biển cùng những đồ vật sinh họat, những vật dụng phục vụ cho việc đi biển, nhất là những vật “tùy thân” hết sức sức đặc biệt như chiếu, đòn tre, dây mây, thẻ tre dùng để bó xác khi chẳng may ai đó trong đội thiệt mạng sẽ được đồng đội bó xác thả xuống lòng biển để mong thân xác người xấu số được làn nước biển đưa về quê hương bản quán.

Bên cạnh cảnh đặc trưng về hoạt động của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa, phần trưng bày này còn có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trưng bày ảnh tư liệu về một số hòn đảo mang tên những Cai đội Hoàng Sa nổi tiếng như đảo Phạm Quang Ảnh, đảo Phạm Hữu Nhật... và những tư liệu cổ sử, tư liện Hán Nôm, các tài liêu nghiên cứu khoa học, bản trích, sa bàn...

Sự chú ý trong việc sắp xếp trưng bày hình ảnh, tư liệu, hiện vật ở khu trưng bày này đã góp phần làm rõ vai trò, nhiệm vụ, tầm vóc và ý nghĩa lịch sử chính trị của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa.

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ, Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi tâm sự: Nhà trưng bày đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa nhằm bảo tồn, giữ gìn và phát huy tác dụng những di sản văn hóa liên quan đến hoạt động của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa vào việc giáo dục truyền thống yêu nước, truyền thống văn hóa, đạo lý uống nước nhớ nguồn, ghi nhớ công lao của các bậc tiền nhân đối với dân với nước.

Đồng thời, Nhà bảo tàng còn góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay và mai sau trong việc tiếp nối cha ông giữ vững chủ quyền biển đảo - một bộ phận lãnh thổ rộng lớn và quan trọng, giàu tài nguyên của Tổ quốc và đặc biệt là đối với quần đảo Trường Sa cũng như tiếp tục đấu tranh khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa.

Bằng nguồn tư liệu, hiện vật xác thực và khoa học, phần trưng bày về nhân dân Việt Nam thực hiện chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa và khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa, còn góp phần minh chứng và khẳng định một sự thật lịch sử quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa vốn từ lâu là một bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ Việt Nam./.