ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Không phải cứ dế to hơn là thắng, ưu thế luôn thuộc về những con dế gan góc và mưu mẹo.

Cách đây khoảng ba, bốn chục năm, trò chơi chọi dế còn rất phổ biến ở Hà Nội. Các loại dế sống rất nhiều trong những bãi cỏ rộng, các bãi ngô ven đê sông Hồng… Trước đây, trẻ em sống trong thế giới đầy chim chóc và côn trùng, vui vẻ với những trò chơi dân dã.

Tiếc rằng, Hà Nội ngày nay không còn đất cho dế sống. Các bãi cỏ, sân chơi tự nhiên, ao hồ đã biến mất; nhường chỗ cho các khu công nghiệp, nhà cao tầng mọc lên như nấm. Mặt khác, dế không chết vì mất chỗ ở thì cũng chết vì thuốc trừ sâu và các loại hoá chất độc hại. Trẻ em Hà Nội giờ đây không được tiếp xúc với những con vật bé nhỏ đáng yêu trong thế giới tự nhiên sống động và được hưởng cái thú nuôi và chơi dế chọi, chúng đành phải bằng lòng với những trò chơi điện tử, đồ chơi đang bán đầy đường phố; trong đó có không ít những trò chơi, đồ chơi vô bổ, độc hại, mang tính chất bạo lực, làm mất đi những nét ngây thơ, nhân hậu rất cần có trong tâm hồn con trẻ.

Bọn trẻ ngày xưa thích trò chọi dế thường họp nhau thành từng nhóm dăm ba đứa, chúng bắt dế đấu với nhau rồi chọn ra những con dế thật hay để đem chọi thi với những nhóm khác. Thường là dế lớp học này chọi với dế lớp học kia, dế ở phố này chọi với dế ở phố khác. Con dế nào thắng thì cả nhóm cùng sung sướng và thấy hãnh diện.

Dế chọi lúc trưởng thành to bằng ngón tay trỏ người lớn, thân đen bóng hoặc nâu sẫm, đầu cánh có một chấm vàng. Thường chỉ có dế đực mới thích chọi và chỉ chọi lúc đã trưởng thành. Con dế chọi tốt là con dế đực nhanh nhẹn, đầu to, vai rộng, bụng nhỏ, chân cao, càng mập, râu dài mướt, cánh nổi rõ từng đường vân.

Dế được nuôi trong lồng tre, loại lồng để nhốt côn trùng, gần giống lồng chim nhưng nhỏ hơn, các nan tre đan sít nhau để dế khỏi lách ra, có khi chỉ là hộp gỗ hoặc cái ống bơ.

Thức ăn của dế là cỏ mật, cỏ ấu thật non, cao cấp hơn là những hạt ngô sữa, lạc non hay giá sống, những thứ này đều phải thật tươi. Có khi dế còn được chủ bồi dưỡng cho con cào cào hay châu chấu mới nở.

Trận đấu dế được diễn ra trên các bãi cỏ, trong vườn hoa, dưới bóng mát của một cây to. Cửa hai chiếc lồng được áp vào sát vào nhau rồi lần lượt kéo lên. Nếu dế để trong hộp thì hộp cũng được khoét một cái cửa sát với đường gờ đáy hộp. Hai chủ dế ngồi hai bên và chung quanh là một lũ trẻ xúm xít thành vòng tròn, vừa xem vừa nhận xét và tranh nhau phỏng đoán kết quả thắng thua giữa hai “võ sĩ”. Trận đấu không có trọng tài chỉ cần sự quy ước giữa hai “ông chủ”. Có hai quy ước khi chọi dế: chọi đến chết, hoặc chọi đến thua.

Trong khi chọi, mỗi con có một miếng đòn riêng biệt. Sở trường của dế lúc đánh nhau là tận dụng cặp răng sắc và đôi càng khoẻ bám đầy gai nhọn hoắt. Có con lúc đầu lầm lì, chỉ né tránh đến khi thấy đối phương thấm mệt liền bất thần quay càng đá mạnh một phát vào phần giữa đầu và vai làm con dế kia gẫy cổ ngay tức khắc. Con khác, vừa vào trận đã tấn công dữ dội để nhanh chóng cắn thủng bụng kẻ thù.

Không phải cứ dế to hơn là thắng, ưu thế luôn thuộc về những con dế gan góc và mưu mẹo. Trong thi đấu, dế cũng tỏ ra cao thượng, nhiều con thấy đối thủ đã bỏ chạy thì không thèm đuổi theo mà đứng lại rung cánh gáy một hồi hoặc lẳng lặng dùng hai chân trước vuốt vuốt cặp râu trên đầu.

Muốn có dế chọi phải tốn công đi bắt, bọn trẻ thường rủ nhau ra các bãi cỏ hoặc bãi ngô ven bờ sông bắt dế. Nơi nào có dế thì nơi đó sẽ có tiếng gáy ran, chúng đua nhau gáy trong không gian yên tĩnh. Chỉ có dế đực mới gáy, gáy để gọi bạn, gáy khi cao hứng. Dế gáy bằng đôi cánh, cánh dế có hai lớp, lớp trong mỏng mịn như lụa. Lúc gáy, dế rung cánh cho phồng lên phát ra từng hồi réc réc, ri ri trầm bổng. Có nhà văn từng ví, dế là một trong những “ca sĩ đồng quê” từng hòa âm trong giàn giao hưởng bên cạnh chẫu chàng, ễnh ương, ếch ộp…

Chọi dế là một trò chơi thú vị hấp dẫn của trẻ em Hà Nội trước đây. Trò chơi đem lại niềm vui bất tận cho bọn trẻ, nhất là các em trai. Những người khoảng lứa tuổi năm, sáu mươi đã từng lớn lên ở Hà Nội có lẽ đều được biết đến trò chơi chọi dế. Trò chơi giáo dục cho các em tình đoàn kết và lòng thương yêu loài vật một cách rất tự giác.

Giờ đây, trẻ em Hà Nội chỉ biết tới những đĩa dế mèn rang ròn thơm phức trên những bàn nhậu, mỗi khi đi ăn cùng với bố mẹ ở nhà hàng. Còn chọi dế, trò chơi dân dã ấy giờ còn mấy trẻ thơ đi tìm? Chợt nhớ lại thiên truyện “Chọi dế” trong “Liêu Trai chí dị” của Bồ Tùng Linh, lại thấy chạnh lòng. Thì ra chọi dế không phải chỉ là trò chơi của trẻ em nơi thôn dã; mà nó còn được các vua, chúa trong cung đình ngày xưa rất xem trọng, bởi sự dũng mãnh, khôn khéo, tính cao thượng… được thể hiện trong mỗi trận đấu./.