ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Nói đến Hà Nội, chắc hẳn nhiều người sẽ nhớ về những quán cóc nhỏ. Chỉ cái bàn nhỏ, 2- 3 cái ghế là đủ để thành một quán cóc.

Và từ trong những tiếng trẻ rao đêm, từ trong những tiếng chào thưa lảnh lót của mấy bà, mấy chị ta đang nghe một lời nhắn nhủ dịu dàng. Sông Hồng hạ về nước lên, thu qua, nước rút, bơ vơ bờ bãi, bơ vơ đám người. Hà Nội vẫn thế lam lũ mà yêu dấu.

Tôi đã quen ngồi ở những quán nước nhom nhem, đi đâu xa về là chỉ thèm được rủ bạn sà vào ngồi những chỗ ấy, ngồi vật vạ bên những người chẳng cần quen biết, thành thân thiết sau một tuần trà, sau hơi thuốc lào. Ngồi để nghe những chuyện vụn vặt, nói với nhau những chuyện vụn vặt. Thế thôi. Có lúc tôi lo lắng, rồi ra khi phố phường đã khang trang thì mấy cái quán cóc kia sẽ phải mất đi.

Không biết ai đã đặt cho nó cái tên nghe gợi cảm vậy. Những chú cóc ngồi thu lu dưới gầm cầu thang các nhà tập thể, dưới một gốc cây, dưới chân bức tường, dưới hiên hoặc bên một lối đi trong ngõ vắng. Những con cóc ngồi ở khắp các làng quê và trong đủ ngóc ngách các thành phố lớn nhỏ. Âu đó cũng là một biểu tượng nặng kỷ niệm của một quá khứ đang lùi xa trông thấy.

Quán cóc không chỉ bán nước trà, khi người ta nói mời bác vào hàng uống nước thì không có nghĩa ở đây chỉ có nước mà còn có đủ hoa quả, bánh trái, quả ổi, quả hồng, bánh gai, bánh gỏi. Cũng như khi người ta mời bác vào xơi nước lại còn có ý mời bác vào hàng tôi ăn bát cháo, bát bún măng hoặc nắm xôi. Cho nên chỉ có thể nói quán cóc là rất sinh động.

Nghe nói nhà văn Nguyễn Ngọc Tấn trước lúc trở về mặt trận Nam bộ sáng sáng vẫn hay tìm ra quán nước đầu đường Quán Thánh, ngồi đấy nhâm nha chén trà Thái đặc sánh và đọc cho bằng hết tờ báo vừa in. Ông Tế Hanh cũng vậy, những năm còn khỏe rất hay ra ngồi ở một quán cóc trước cổng chùa Thiền Quang, ngồi đó uống đúng một chén trà Tân Cương, ăn đúng một cái kẹo vừng và ngậm đúng một điếu thuốc thủ công nhãn hiệu Con gà trống.

Lâu dần thành quen, dịp nào thấy ông vắng mặt là bà chủ quán lại hỏi dò, ông ấy đi công tác hay có vấn đề sức khỏe. Bà chủ quán vốn là giáo viên dạy văn học, gia cảnh gặp cơn túng quẫn phải bỏ nghề ra ngồi ở góc chùa, cho nên bà ấy rất rõ thơ ông. Một lần Tế Hanh ngậm điếu thuốc toan rút mấy hào ra trả liền bị bà gắt, thôi từ nay trở đi ông cứ để tiền ở nhà, ra đây ông muốn uống muốn ăn muốn hút thế nào là tùy, tôi lo cho cả, Hà Nội ta nghèo nhưng không thể để một nhà thơ như ông phải vất vả mãi thế này. Nhà thơ nghe thế chỉ cười hiền lành, còn bà chủ quán thì rên lên xót xa như đang bị xát muối trong lòng.

Rất nhiều nhà văn, kể cả những người nổi tiếng, ít nhiều đều đã từng ngồi với nhau trong các quán nước đâu đó, duy chỉ có ông Nguyễn Đình Thi là không. Cụ Kim Lân bình luận, đấy là một ông quan. Cụ Nguyên Hồng thì bảo, không phải thằng nào cũng dám ngồi ăn cơm đầu ghế như tao. Còn cụ Tô Hoài thì chỉ vừa nhấm nháp vị trà vừa tủm tỉm cười giữa chúng bạn.

Một hôm cụ Nguyễn Công Hoan ngồi trong quán bực bội kể câu chuyện cụ đến trao gươm báu cho Bảo tàng Lịch sử. Ông cụ về thăm Hải Dương, kiếm được ở nhà nào một thanh gươm cổ, từ đời Lý đời Trần gì đó.

Cụ quyết định mang về trao trả cho Bảo tàng Quốc gia. ấy vậy mà khi mang gươm tới thì cậu thường trực không đếm xỉa gì đến gươm quý, cậu ta gạt phắt và nói sắp đến giờ ăn cơm trưa, chiều cơ quan bận họp công tác thi đua, vậy mai cụ phải mang gươm đến đúng giờ, còn phải lập biên bản khai rõ xuất xứ bảo vật, lý lịch người có bảo vật, chứng nhận của địa phương, vân vân và vân vân.

Ông cụ ức quá đành ôm gươm quay về. Phải ngày xưa mà xem, ngày xưa gặp chuyện oái oăm như thế là ông có ngay một truyện ngắn bi hài chảy nước mắt, mang in báo giấy lấy mấy đồng uống rượu. Ngày xưa cầm bút vui lắm, ngồi vào bàn là chữ cứ tuôn tràn ra giấy.

Rồi đến một hôm cụ Hoan quay xè xè cái máy điện thoại cũ mèm gọi tới nhà cụ Tuân, hẹn gặp nhau tại trụ sở Hội Nhà văn lúc đó còn ở đường Nguyễn Du. Cụ Tuân tức thì mò xuống cầu thang, thủng thẳng bước ra đường, miệng cắn tẩu, tay chống can. Cụ Hoan đến ngồi trước đợi bạn trong mảnh sân trải sỏi trên một chiếc ghế đá bên cạnh gốc thiết tùng cổ thụ, hai tay ôm khư khư thanh gươm báu gói trong tờ báo cũ.

Đợi khi cụ Tuân đã yên vị, cụ Hoan nói, tôi mang biếu ông vật này là vì biết ông là người am tường sử sách, quý nhân tầm quý vật. Cụ Tuân gật gù cười mở gói báo lấy thanh kiếm ra ngắm nghía lúc lâu. Quý lắm đây, thập tải luân giao tầm cổ kiếm, gọi nó là đoản kiếm hay là một thanh quất cũng được. Này, nếu bây giờ ta buộc nó bên sườn mà đi ra ngoài kia rất có thể sẽ bị huýt còi giữ lại, không khéo còn bị lôi vào Hỏa Lò thẩm vấn ấy chứ, vì họ nghĩ mình là ninza cũng chưa biết chừng.

Dẫu sao anh đã có lòng thì tôi cũng cứ xin giữ hộ anh. Vua Sở đánh rơi cung, người Sở bắt được cung, cũng không đi đâu mà bảo là mất. Đó là một thanh kiếm ngắn han gỉ lỗ chỗ như những mụn ghẻ.

Đến ngày Sài Gòn giải phóng, cụ Tuân là một người của cơ quan có mặt trong đó sớm nhất, cụ Tô Hoài phải năm hay sáu năm sau mới thấy vào. Với nhà thơ Chính Hữu thì phải mười năm sau nữa, tác giả Ngọn đèn đứng gác khi ấy mới có dịp tới Sài Gòn nhân chuyên đi tổ chức buổi gặp gỡ của các nhà văn cựu binh Việt- Mỹ.

Anh em văn nghệ giải phóng đón rước cụ Tuân nồng hậu như đón một người anh cả. Hội Văn nghệ thành phố lúc đó vừa ở rừng ra được bố trí đến tiếp quản một ngôi nhà Tây cổ, trong một khu vườn đẹp. Lúc họ dọn đến trong buồng khách vẫn đang bày nguyên vẹn đôi lọ lục bình cao và cũng lại có một thanh gươm treo trên tường. Để có thêm chút tiền sửa mấy cánh cửa ra vào, anh Viễn Phương đã nhờ anh Quang Sáng đi tìm cho một người sành chơi đồ cổ đến khuân những thứ đó đi hộ.

Hai chiếc lục bình được mang đi luôn, riêng có thanh gươm là còn ở lại. Hình như nó còn muốn đợi một quý nhân nào đó nay mai sẽ đến. Rồi người ấy đến thật, đấy chính là cụ Nguyễn Tuân. Ngồi chưa nóng chỗ cụ đã đòi mang gươm xuống để thẩm định.

Viễn Phương thật thà nói luôn, đây là ngôi nhà bố mẹ Nguyễn Văn Thiệu, ngày ông ta lên Tổng thống có người đã làm một chiếc kiếm mang đến tặng, nay anh vào chơi trong này xin được tặng anh để anh mang về Hà Nội làm kỷ niệm. Cụ Tuân chép miệng bảo, thanh gươm quyền lực là nó đây, thôi được để hôm nào mình ra thì nhớ nhắc mình đem về. Đời mình nghĩ cũng lạ, toàn nhận được những gì người ta muốn vứt đi./.