Phó Giáo sư-Tiến sĩ Hà Đình Đức là chuyên gia hàng đầu chuyên nghiên cứu về một
cá thể rùa đặc biệt hiện đang sống ở hồ Gươm (hồ Hoàn Kiếm) - Hà Nội.
Đó là một “Cụ rùa” thiêng trong tiềm thức văn hóa của người Hà Nội và cũng chính
là cá thể duy nhất tại Việt Nam trong tổng số năm cá thể sống thuộc loài rùa
Rafetus Swinhoei quý hiếm hiện còn sót lại trên trái đất này.
Dưới làn nước xanh như ngọc của hồ Gươm, có một cá thể rùa khổng lồ chẳng biết
mấy trăm năm tuổi, chỉ biết người Hà Nội xưa nay vẫn quen gọi một cách thành
kính là “Cụ rùa,” bởi tương truyền đây chính là rùa thần trong truyền thuyết vua
Lê Lợi (ở thế kỷ 15) trả lại gươm báu cho rùa thần sau khi đánh thắng giặc Minh
xâm lược.
“Cụ rùa” sống ở hồ Gươm từ đời này qua đời khác tạo nên nhiều huyền thoại trong
trí tưởng tượng phong phú của người dân và sự quan tâm đặc biệt của giới khoa
học, trong đó có Phó Giáo sư-Tiến sĩ sinh học Hà Đình Đức, nhà rùa học hàng đầu
của Việt Nam.
Theo Phó Giáo sư Hà Đình Đức, "Cụ rùa" hồ Gươm có tên khoa học là Rafetus
Swinhoei, đây là loài rùa được liệt vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng cao
nhất.
Cũng theo ông, trên thế giới hiện chỉ còn năm cá thể sống thuộc loài rùa này,
trong đó "Cụ rùa" hồ Gươm là cá thể duy nhất tại Việt Nam. Chính vì vậy, ngoài
giá trị ý nghĩa văn hóa mang yếu tố tinh thần rất lớn của người Việt, "Cụ rùa"
hồ Gươm còn có ý nghĩa rất đặc biệt trong vấn đề đa dạng sinh học và bảo tồn
loài.
Có dịp được trò chuyện cùng Phó Giáo sư-Tiến sĩ Hà Đình Đức tại căn phòng làm
việc của ông giữa không biết cơ man nào là sách, là tài liệu khoa học, chúng tôi
chợt nhận thấy dường như trong trái tim ông tình yêu về Hà Nội cũng như niềm say
mê nghiên cứu về loài rùa hồ Gươm lúc nào cũng dạt dào và cháy bỏng.
Suốt buổi gặp ngày hôm ấy ông đã say sưa nói về rùa, nói về các giải pháp bảo
tồn môi trường hồ Gươm, nơi “Cụ rùa" thiêng đang ở.
Nói về sự nghiệp nghiên cứu
rùa của Phó Giáo sư Hà Đình Đức, Sách kỷ lục Guiness Việt Nam năm 2010 đã thống
kê: Phó Giáo sư Hà Đình Đức là người có tới sáu công trình nghiên cứu cấp Quốc
gia về hồ Gươm, đã trả lời 106 cuộc phỏng vấn của các hãng thông tấn nước ngoài
những vấn đề liên quan đến rùa và hồ Gươm, có 404 bài báo viết về ông với hồ
Gươm. Và ngay bản thân ông cũng đã viết tới 300 bài về rùa hồ Gươm…
Đó quả là
những con số kỷ lục về sự nghiệp khoa học của Phó Giáo sư Hà Đình Đức đối với
vấn đề rùa hồ Gươm.
Phó Giáo sư Hà Đình Đức kể lại rằng, vào năm 1991, lần đầu tiên ông có cơ hội
được tận mắt nhìn thấy “Cụ rùa” hồ Gươm bằng xương bằng thịt bơi lội trên mặt hồ
và rồi như một cơ duyên ông gắn mình với công việc nghiên cứu rùa bắt đầu từ
đấy.
Để bảo vệ cá thể rùa đặc biệt này, Phó Giáo sư Hà Đình Đức đã trăn trở, miệt mài
gõ cửa các cấp chính quyền để trình lên những giải pháp mà ông dày công nghiên
cứu.
Để phản đối dự án nạo vét Hồ Gươm, ông đã gửi tờ trình lên Thủ tướng Chính phủ,
trong đó có những lời tràn đầy tâm huyết như: “Công việc nạo vét hồ Gươm có thể
làm xáo trộn môi trường đang sống yên ổn xưa nay của loài rùa quý và có nhiều
khả năng đưa chúng tới chỗ diệt vong. Để bảo vệ loài rùa quý này, tôi tha thiết
đề nghị tạm hoãn công việc nạo nét lòng hồ để tiến hành nghiên cứu những đặc
điểm sinh thái và sinh học của loài rùa cũng như điều kiện sống hiện tại của
chúng.”
Lá thư của ông đã được Chính phủ đồng tình và chia sẻ.
Có lần phát hiện thấy “Cụ rùa” Hồ Gươm bị nhiều vết thương tích trên mình, ông
xót xa bàn với anh em trong Đội trật tự an ninh hồ Gươm tìm cách lần mò nhổ hết
những chiếc cọc lởm chởm cắm trong lòng hồ mênh mông nước để “Cụ rùa” có thể bơi
lội an toàn.
Hoặc có lần đang giảng bài ở trường hay tin “Cụ rùa” bị vướng vào
cành cây, ông cũng lập tức gọi điện cho anh em trong Đội trật tự an ninh hồ Gươm
bơi thuyền ra gỡ cứu “Cụ” thoát nguy... Tất cả những việc làm ấy cho thấy tình
yêu của ông dành cho “Cụ rùa” tuy âm thầm, giản dị nhưng đầy ý nghĩa.
Để có thể tìm ra những giải pháp tối ưu và bền vững cho việc bảo vệ “Cụ rùa,”
Phó Giáo sư Hà Đình Đức cũng đã nhiều lần tìm cách đưa vấn đề nghiên cứu bảo vệ
loài rùa quý ở hồ Gươm ra bàn thảo tại các hội thảo quốc gia và quốc tế. Và
chính ông đã trực tiếp viết đề cương trình bày ý tưởng xây dựng bãi nghỉ ngơi và
sinh sản cho loài rùa hồ Gươm trên Gò Rùa ở giữa hồ Hoàn Kiếm.
Vừa qua, cùng với nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc, nhà văn Băng Sơn, Phó Giáo sư
Hà Đình Đức đã được đề cử trao giải “Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội” vì đã
có những đóng góp lớn trong việc bảo vệ loài rùa quý ở hồ Gươm.
Nói về những đóng góp của Phó Giáo sư Hà Đình Đức, Giáo sư Vũ Khiêu đã từng
khẳng định rằng: “Phó Giáo sư Hà Đình Đức chính là người đã có công bảo vệ hai
hồ quý của Hà Nội là hồ Gươm và hồ Tây."
Năm 2010 cả nước đang chung lòng hướng về sự kiện 1,.000 năm Thăng Long-Hà Nội
và trong muôn triệu tấm lòng ấy có tấm lòng của một nhà khoa học luôn cống hiến
hết mình vì sự sống của “Cụ rùa” thiêng, và cũng vì một nghĩa cử cao đẹp hơn
nữa, đó chính là tình yêu Hà Nội, Thủ đô nghìn năm văn hiến của người Việt.
Phó Giáo sư-Tiến sĩ Hà Đình Đức:
- Sinh ngày 23/3/1940, quê ở xã Xuân Thành, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh
Hóa.
- Ông là giảng viên cao cấp tại Khoa Sinh học - Trường Đại học Tổng hợp Hà
Nội (nay là trường Đại học Khoa học Tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội).
- Ông là thành viên của nhiều tổ chức như Tổ chức Quốc tế Bảo vệ các loài động
vật và thực vật quý hiếm (SSC/IUCN), Tổ chức Jersey Wildlife Preservation Trust,
Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam,
Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, Ủy viên Danh dự Ủy ban Bảo vệ Vườn Quốc gia
Fontainebleau Pháp. |