ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Báo Người Hà Nội số 15 ngày 14/4/1991 nhà văn Tô Hoài có viết: “Kể về phố phường cũ đến bây giờ các cụ già tò mò đều cho Hà Nội có hai phố ngắn nhất là phố Hỏa Lò và phố Mai Xuân Thưởng. Không biết còn ai tìm ra phố nào ngắn hơn nữa thì ta xem ra đố nhau chơi như trẻ con đố lá cây ấy mà. Riêng tôi cũng cho là hai cái phố trên là phố ngắn nhất...”.

Nhân nhà văn Tô Hoài đã đố nên dù chúng tôi không phải là trẻ con mà tóc đã gần trắng bằng nhà văn Tô Hoài, cũng xin “nối điều” chơi, chứ không phải là tranh khôn với một người hiểu biết Hà Nội đến mức như nhà văn Tô Hoài.

Đúng hai phố trên là ngắn. Nhưng không phải là ngắn nhất. Hà Nội còn có một phố ngắn hơn nhiều, có thể đó mới là phố ngắn nhất, phố ấy là Phố Hồ Hoàn Kiếm.

Hồ Hoàn Kiếm hay Hồ Gươm thì ai ai cũng biết, nó đã thành biểu tượng của Hà Nội, thành nỗi nhớ của bao người. Hồ bao quanh bởi phố Đinh Tiên Hoàng từ phía Bắc vòng qua phía Đông. Phía Nam là phố Hàng Khay phía Tây là phố Lê Thái Tổ.

Cái tên phố Hồ Hoàn Kiếm thì lại ít người chú ý vì phố đấy quá ngắn, quá nhỏ, lọt thỏm vào khu vực rộng rãi đông đúc.

Phố ấy một bên chỉ cố một số nhà, thậm chí cả bên kia có vài số nhà, tất cả đều là số phụ của những ngôi nhà hoặc cửa chính ăn ra phố Đinh Tiên Hoàng hoặc ăn ra cả phố Cầu Gỗ nên gọi là phố không có số nhà của riêng mình cũng được phố chỉ dài có 52m, tức chỉ bằng khoảng một cột đèn.

Cũng theo “Đường phố Hà Nội” của Trần Huy Bá và Nguyễn Vinh Phúc, thì đây nguyên là đất của thôn Tả Vọng, tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương cũ. Nó chỉ như một cái gạch nối, một cái ngách ngang ăn thông từ phố Đinh Tiên Hoàng sang giữa phố Cầu Gỗ, cái rạp chiếu bóng Hòa Bình (nguyên xưa kìa là rạp Phinhamônique) nay đã được phá sạch đi để thay bằng một rạp múa rối.

Một bên phố là mặt cạnh của một ngôi nhà ba tầng số 53 Đinh Tiên Hoàng của một ông họ Đỗ, mà viết bài này đã là học trò của một gia sư mang họ Đỗ ấy. Ngôi nhà ba tầng này từng có thời kỳ là “Quán nghệ sỹ” nổi tiếng. Mấy chục năm gần đây, trở thành hiệu sách dành riêng cho thiếu nhi và nay chỉ là hiệu sách (và cả bách hóa điện máy).

Phố Hồ Hoàn Kiếm tuy nhỏ nhưng hẳn nhiều thế hệ người Hà Nội vẫn còn nhớ rõ, nhất là những học sinh, những cô gái trẻ, những người thích ăn quà vặt. Bởi nó có một món quà đặc biệt khó quên đầy hấp dẫn, rất ngon mà không đắt, ghé qua ăn một chút, chẳng mất bao nhiêu thì giờ. Đó là món Thịt Bò Khô.

Mới nhớ đến nó, gọi tên nó thôi mà đã thấy bao nhiêu kỷ niệm ùa về, với những mùi, những vị phảng phất, những tháng ngày trẻ trung đi học, đi chơi túm năm tụm ba cùng nhóm bạn bè cùng lớp...

Sợi đu đủ xanh nạo nhỏ giòn tan, không khô cứng cũng không sũng nước, được ngập tràn vào giấm ớt. Miếng thịt bò phơi khô tẩm húng lìu màu đỏ nâu, vừa dẻo vừa dai vừa quánh, cái vị giấm chua giấm ngọt, mùi thơm thơm của giấm tỏi, cái cay nồng của tương ớt, cái dìu dịu của rau thơm thưa thoảng... tất cả được xếp lên nhau, lồng vào nhau, hòa trong nhau, trong cái đĩa nhỏ tí xíu. Hấp dẫn đến lạ lùng.

Có điều, không nhiều người bán lắm dù khách bao giờ cũng đông. Đặc biệt có một người Hoa kiều chuyên mặc quần áo lụa đen người hơi gầy gầy, ít nói là đắt hàng hơn cả.

Tất cả “nguyên vật liệu” cho món quà được đặt trong một cái gần như cái thúng, có một ngăn kính đựng thịt bò khô, một bên là mấy thanh gỗ chắn để các chai giấm ớt. Cái thùng ấy có quai xoong như một cái cầu vồng để dễ bề di chuyển khi cần thiết, khoác vào tay là xong. Tất cả được đặt đựng lên một cái chân ca, dưới có sợi thừng chằng cho chắc.

Chú khách ấy vừa cắt thịt bằng kéo giống như kéo thợ may, vừa đánh kéo tanh tách, tiếng to hơn kéo cắt tóc, thành một âm thanh tiếng sắt tiếng gang trong đục, một bản nhạc riêng biệt, một tiếng nói riêng biệt, tiếng nói của cay chua mặn ngọt bùi chát, tiếng nói dành cho tuổi học trò cho thanh nữ, cho những cái lưới thích xuýt xoa.

Mỗi khi bốc xong đu đủ ra đĩa (không bao giờ là bát) cắt xong thịt, nghe thấy cả tiếng sần sật của cái khô tái, cái chín nửa chừng, của thịt lẫn gân, chủ dùng hai tay cầm hai chai giấm xóc xóc với một nhịp điệu mạnh, dồn dập như có sức thúc giục vô hình, rồi đưa món quà hoàn chỉnh cho khách trong im lặng. Khách cũng im lặng đỡ lấy cái cay chua hấp dẫn ấy, vừa ăn vừa rỏ nước mắt nước mũi thích thú, trong say mê, trong cái ăn một thể không gọi tiếp.

Không có phố nào có món thịt bò khô ngon như ở đây. Khách cứ đứng mà ăn, đông suốt trưa suốt chiều, đến chạng vạng tối.

Người Hà Nội ăn quà cũng lạ. Tết, ngày, từ chiều mùng 1 người ta đã đi tìm bún riêu, với thịt bò khô thì quả là hấp dẫn sau bữa cỗ thịt mỡ bánh chưng. Như sau đoạn đường xa nắng gắt, cần chỗ dừng chân trong bóng cây mát rượi. Như sau những ngày phẳng lặng của hạnh phúc gia đình quá ngọt ngào đến tẻ nhạt, máu giang hồ vặt nổi lên, dù có gập gềnh đôi chút cho thi vị.

Sau một đêm ngột ngạt oi nồng, cần buổi sáng mát mẻ thoáng đáng rộng dài có bướm vàng hoa dại... thịt bò khô là thứ xả hơi ấy, là thứ người ta cần tìm kiếm ấy. Nó gây ra cái ảo giác cho đầu lưỡi. Nó cũng là một thứ ma túy không độc hại, tạo ra say sưa của vị giác, có thể một phần trần tục chăng?

Người kỹ tính bảo thịt ấy chưa chắc đã là thịt bò, hoặc được phơi trần trùi trụi trên những mái tôn ở phố Sầm Công, Hàng Buồm, ruồi nhặng và bụi bặm lắm đấy. Nhưng cũng lại nghiệm ra rằng ít ai bị ngộ độc, bị cái bụng nó hành vì món này. Vậy thì cứ ăn cho thích, ăn nhiều giấm tỏi vào là yên tâm, là khoái, là vui rồi.

Lại có những người bảo chẳng qua đó cũng là nộm. Vâng, nộm. Nhưng nó không hề giống đĩa nộm su hào có lạc rang trong cỗ cưới, không giống đĩa nộm đầy tú hụ ở ngõ chợ Đông Xuân, có cả giá đỗ, cả gừng, cả cà rốt. Thịt bò khô cứ chỉ là thịt bò khô nó không chỉ là nó. Giống như mỗi chúng ta, chỉ là ta. Hoặc người con gái ấy chỉ là người con gái ấy, không thể có người thứ hai trên thế gian này là người con gái ấy.

Ở phố Hồ Hoàn Kiếm hiện nay, vẫn có người bán món thịt bò khô ấy, nhưng không hiểu sao khách ăn lại thưa thớt. Phải chăng người ta không thích cay chua (vì cuộc đời đã cho nhiều cay chua quá), hoặc người làm món ăn ấy không có đủ kỹ thuật để ngon bằng trước?

Tuy vậy, một lần ăn thịt bò khô, không thể quên nó dễ dàng. Cái cay chua mặn chát ngọt bùi... của nó như còn dư vị thiếu thời gian nữa.

Cái phố ngắn nhất Hà Nội này lại có một món quà độc đáo (không hiểu có nên cho nó là nhất không?) cũng là một nét riêng rất Hà Nội vậy./.