17/09/2012
|
10:48:26
Văn Miếu Quốc Tử Giám-giá trị cần được phát huy
Sự kiện tổ chức UNESCO chính thức công nhận 82 tấm bia tiến sĩ dựng tại Văn
Miếu-Quốc Tử Giám Hà Nội là Di sản tư liệu thế giới (Document Heritage) là tin
vui đối với nhiều người Hà Nội và người yêu thành phố Hà Nội. Chúng tôi đã đến
hòa mình vào dòng người xuôi ngược trong Văn Miếu để cảm nhận được niềm vui
đó...
Gìn giữ...
Từ Thạch Thất (Hà Nội), ông Phí Văn Hà, 84 tuổi đã có mặt tại Văn Miếu từ rất
sớm. Ông đến để tìm tên của cụ tổ, được cho rằng đã đỗ tiến sĩ vào thời Lê Sơ.
Ông Hà đứng bần thần, xúc động trước hàng rào là một sợi xích sáng lóa ngăn cách
giữa du khách với các tấm bia.
Cụ phân trần với tôi: “Chữ Hán thì mình cũng võ
vẽ đôi chút, vốn không thể đọc được tất cả tên của các vị tiến sĩ trên bia đá
nhưng ít ra cũng có thể đọc được tên cụ tổ mình. Tôi chỉ muốn thấy tên cụ để sờ
vào bia đá”. Tôi cảm thấy như có một luồng điện chạy từ não bộ tới các đầu ngón
tay. Cảm giác như thế nào nhỉ, khi đầu ngón tay ta sờ vào những nét chữ của hàng
trăm năm về trước, sờ lên tên tuổi của cha ông mình...
Hàng rào và những biển “cấm sờ vào hiện vật” mới được ban quản lý di tích dựng
trước Tết vừa rồi. Tôi gặp bà Phan Thúy Hằng, Phó Giám đốc Trung tâm hoạt động
Văn hóa-Khoa học-Văn Miếu-Quốc Tử Giám (Trung tâm), đơn vị quản lý di tích này.
Bà Hằng đem tin vui các tấm văn bia “nhà mình” đã được UNESCO công nhận là Di
sản tư liệu thế giới kể nhiều lần. Bà thật sự hạnh phúc. Vui vậy, nhưng bà cũng
không quên mối lo: “Bia đá này là hiện vật nguyên gốc, nếu người về tham quan ai
cũng muốn sờ vào thì chẳng mấy chốc mà bia mòn hết. Để tiện cho việc tra cứu của
nhân dân chúng tôi đã cho xuất bản cuốn sách dịch Văn khắc chữ Hán của toàn bộ
82 tấm bia”.
Việc bảo quản bia đá, không phải đến giờ (nghĩa là sau khi UNESCO công nhận là
Di sản tư liệu thế giới) mới được Trung tâm chăm lo. Theo thống kê của Trung
tâm, thời điểm các tấm bia bị người dân “xâm hại” cao điểm nhất là vào dịp thi
đại học và dịp lễ tết. Đối tượng chủ yếu là những người hành hương, học sinh,
sinh viên. Hình thức “xâm hại” chủ yếu là xoa đầu rùa và xoa mặt bia.
Khu di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã được người Hà Nội gìn giữ qua bao phen
binh lửa, bia vẫn sừng sững tỏa sáng những giá trị văn hiến. Nhiều câu chuyện
người Hà Nội gìn giữ các tấm bia tiến sĩ vẫn lưu truyền. Theo tài liệu của cụ
Trần Văn Giáp, nhiều nghĩa quân Tây Sơn sau khi đánh đuổi quân Thanh đã thiếu ý
thức giữ gìn bia tiến sĩ, dân hai làng Tả Biên Giám và Hữu Biên Giám đã “kiện”
vua Quang Trung. Vua nhận lỗi và hứa “Nay mai dọn lại nước nhà/Bia nghè lại dựng
trên tòa muôn gian”.
Đến thời Pháp thuộc, nhiều giá trị Nho học bị coi thường. Thực dân Pháp từng
biến khu Văn Miếu (lúc đó thuộc địa phận tỉnh Cầu Đơ) thành một bệnh viện, nhưng
nhiều sĩ phu Hà Nội phản đối chúng mới bỏ cái bệnh viện đó.
Trong trận đánh giữ thành Hà Nội, nhà Khải Thánh (thờ mẹ của Khổng Tử) nằm trong
khu di tích Văn Miếu bị đại bác của Pháp bắn sập, các công trình kiến trúc bị
phá hoại. Đến năm 1954, hội các nhà trí thức Nho học của Hà Nội đã góp tiền xây
dựng lại hai nhà tả vu và hữu vu, trên thanh xà nóc của hai dãy nhà này còn ghi
lại sự kiện đấy.
Đất nước đổi mới phát triển, người dân Hà Nội cùng nhân dân cả nước đã không
tiếc công sức, tiền của, góp đồng đúc tượng, góp đá xây nền, góp gỗ dựng nhà...
trùng tu khu di tích Văn Miếu qua nhiều đợt. Từ nước Mỹ xa xôi, một công ty văn
hóa cũng nhận ra giá trị đặc biệt của Văn Miếu-Quốc Tử Giám đã đóng góp kinh phí
xây dựng nhà bia.
Giá trị cần được phát huy
Câu hỏi: Tại sao khu vực Châu Á-Thái Bình Dương có rất nhiều hình thức tài liệu
như bia tiến sỹ mà chỉ có các bia đá tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám ở Hà Nội được
UNESCO công nhận là di sản tư liệu thế giới được chúng tôi gửi đến nhà nghiên cứu
Nguyễn Vinh Phúc, ông cho biết: “Nơi có số lượng bia tiến sĩ lớn nhất trong khu
vực Châu Á-Thái Bình Dương là Trung Quốc. Họ có 198 bia. Tuy nhiên bia tiến sĩ
của Trung Quốc chỉ ghi lại tên tuổi, địa chỉ, khoa thi của những người đậu tiến
sĩ. Khác của ta 72 trong số 82 bia đá có văn ký. Các bài văn ký này thể hiện
quan niệm về văn hóa, văn học, triết học, đạo đức... qua đó chúng ta tìm được
rất nhiều tài liệu có tính sử liệu về chế độ khoa cử, bối cảnh xã hội, quan điểm
chính thống của giai cấp cầm quyền. Chỉ riêng các bài văn ký đã có thể khẳng
định được được giá trị quý báu của các tấm bia mà chúng ta đang sở hữu”.
Ngoài ra những nét chữ được khắc trên bia tiến sĩ cũng là di sản vô cùng quý báu
đối với kho tàng thư pháp Hán-Nôm Việt Nam. Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, cán bộ
Viện Hán-Nôm nhận xét: “Mỗi bài văn bia là một bức thư pháp hoàn chỉnh. Nét bút
bay bướm, khúc triết mà tinh tế. Dễ thấy tầm văn hóa quá lớn của những người đã
thảo văn bia”.
Ở góc độ di sản mỹ thuật, nhiều họa sĩ tên tuổi cho rằng về cách trang trí bia,
tiền nhân đã lưu lại cho chúng ta nhiều tinh hoa cổ, quan niệm qua nhiều giai
đoạn lịch sử. Những hoa văn đó là kho tàng vô giá để các họa sĩ nghiên cứu và
tiếp thu trong các tác phẩm của riêng mình.
Văn Miếu - Quốc Tử Giám ngày nay trở thành một địa điểm tham quan du lịch thu
hút hàng triệu lượt khách một năm. Việc UNESCO công nhận các tấm bia tiến sĩ ở đó
là Di sản tài liệu thế giới sẽ giúp chúng ta thêm cơ hội quảng bá hình ảnh, đất
nước, con người Việt Nam.
Chúng tôi tin tưởng rằng nhiều giá trị của khu di tích Văn Miếu-Quốc Tử Giám sẽ
còn được phát huy rực rỡ./.
(Thanglonghanoi/Vietnam+)