28/02/2012
|
10:48:00
Văn hóa Hà Nội trong ca dao ngạn ngữ
Người thanh, tiếng nói cũng thanh
Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêu
Câu ví von của ca dao Hà Nội xưa đã tụng ca tiếng Hà Nội như vậy. Người Hà Nội
quen sử dụng từ ngữ và cách diễn đạt thanh tao chứ người không thô thiển, quê
mùa, chất phác. Cuộc sống Kẻ Chợ phải giao tiếp với khách bốn phương đã tạo nên
phong cách ấy:
Đất tốt trồng cây rườm rà
Những người thanh lịch nói ra dịu dàng
Vàng thì thử lửa thử than
Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời
Để cho:
Chim kêu chết mệt vì mồi
Người khôn chết mệt vì lời nhỏ to
Và:
Kim vàng ai nỡ uốn câu
Người khôn ai nỡ nói nhau nặng lời
Không chỉ những người dân tầng lớp trên mới thanh lịch mà ngay cả từ chị em nông
dân cấy rau, trồng hoa cũng có cái duyên thầm Hà Nội đáng tự hào:
Ở đâu mà chẳng biết ta
Ta ở Kẻ Láng vốn nhà trồng rau
Bình thường thế thôi mà cũng phải “mượn người lịch sự gánh lên Kinh kỳ”.
Còn với cô gái trại hoa Ngọc Hà thì:
Hỡi cô đội nón ba tầm
Có về Yên Phụ hôm rằm lại sang
Phiên rằm chợ chính Yên Quang
Yêu hoa anh đợi hoa nàng mới mua.
Cái giá của người con gái Hà Nội chính là ở nét đẹp văn hóa ấy.
Bởi vậy mà đã có lắm chàng mượn lời ướm hỏi:
- Đất Ngọc Hà tốt tươi phong cảnh
Gái Ngọc Hà vừa đảm vừa xinh
Ơi người gánh nước giếng đình
Còn chăng hay đã trao tình cho ai?
- Giếng Ngọc Hà vừa trong vừa mát
Vườn Ngọc Hà thơm ngát gần xa
Hỡi người xách nước tưới hoa
Có cho ai được vào ra chốn này?
Ngọc Hà nay đã từ làng lên phố, vườn xưa không còn nhưng nết người Ngọc Hà đã
chuyển tới bao cô gái các làng hoa mới của Hà Nội: Phú Thượng, Tứ Liên, Tây Tựu,
Vĩnh Tuy… để cho:
Hoa thơm, thơm lạ thơm lùng
Thơm cành thơm rễ, người trồng cũng thơm
Và thú chơi cây của người Hà Nội cũng mang chất kẻ sĩ:
Ai chơi ta cũng chơi cùng
Chơi trúc quân tử, chơi tùng trượng phu.
Sự lịch lãm từng trải và cách ứng xử lịch sự của người Hà Nội quả đã làm cho
thiên hạ “phải lòng”:
- Ta lên Hà Nội tìm mình
Trầu cau tiếp đãi thân tình biết bao
Chân đi miệng lại khẩn cầu
Lạy giời phù hộ gặp nhau phen này.
- Tôi đây là người đi chơi
Chơi chốn lịch sự, chơi nơi hữu tình
Hà Nội vừa đẹp người, vừa đẹp cảnh:
- Bắc kỳ vui nhất Hà thành
Phố phường sầm uất văn minh rợp trời
Thanh tao lịch sự đủ mùi
Cao lâu, rạp hát vui chơi đủ đầy
Đâu đâu nam, bắc, đông, tây
Thăng Long thắng địa xưa nay tiếng đồn
Cũ thời băm sáu phố phường
Ngày nay mở rộng tới hàng vài trăm
Người đi, xe chạy ầm ầm
Đua chen thương mại bội phần hơn xưa…
Cảnh phố phường hàng trăm năm trước đã vậy, so với Hà Nội thời đổi mới hôm nay
nào thấm tháp gì. Thế mà khối người tìm đến:
- Hà Nội băm sáu phố phường
Hàng Gạo, Hàng Đường, Hàng Muối trắng tinh
Từ ngày ta phải lòng mình
Bác mẹ đi rình đã mấy mươi phen
Làm quen chả được nên quen
Làm ai mất bạn, ai đền công cho.
Và thốt lên:
- … Mặt hồ hây hẩy heo may
Trong trong gió mát dễ say lòng người
Hà Thành đẹp lắm ai ơi!
Họ hết lời ca ngợi cái chợ lớn chốn kinh kỳ:
- Vui nhất là chợ Đồng Xuân
Thức gì cũng bán xa gần bán mua…[/i]
Để rồi:
- Ước gì mình lấy được ta
Để cùng buôn bán chợ xa, chợ gần
Hoặc:
Trông lên dãy phố Hàng Đào
Miệng chào hớn hở anh vào cùng em.
- Phồn hoa thứ nhất Long Thành
Phố giăng mắc cửi, đường quanh bàn cờ
Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ
Bút hoa in chép nên thơ lưu truyền
- Biết người biết mặt nhau chi
Để đêm em tưởng, ngày thì em mơ
Bắc Ninh cho đến Phủ Từ
Qua cầu sông Nhị ngẩn ngơ tìm người
Tìm người chẳng biết mấy nơi
Tìm ba mươi sáu phố thấy người ở đây.
Không chỉ ca ngợi con người Hà Nội chung chung mà ca dao xưa còn đề cập đến
những người thợ thủ công “khéo tay hay làm” góp phần làm giàu cho đô thành. Đó
là cô gái làng giấy Bưởi:
- Người ta bán vạn, buôn ngàn
Em đây làm giấy cơ hàn vẫn tươi
Dám xin nho sĩ chớ cười
Công em khó nhọc, giấy người viết thơ.
Là anh thợ vàng Định Công:
- Làng anh rặt thợ kim hoàn
Để anh đánh nhẫn cho nàng đeo tay.
Là cô gái Khương Đình:
- Ai về Khuông Hạ, Đình Gừng
Dưa chua, cà muối em đừng quên nhau
Là chàng thợ sơn vẽ làng Nhót:
- Đông Phù có sông Tô Lịch
Có con người lịch họa phượng, họa rồng
Yêu nhau chẳng quản đèo bòng
Cách mười sông, chín núi cũng một lòng theo anh.
Là chị em làng Lủ, Kẻ Mơ:
- Mình từ làng kẹo mà ra
Nên mình nói ngọt cho ta phải lòng
- Em là con gái Kẻ Mơ
Em đi bán rượu tình cờ gặp anh
Rượu ngon chẳng quản be sành
Áo rách khéo vá hơn lành vụng may
Rượu lạt uống lắm cũng say
Người khôn nói lắm hết hay hóa nhàm.
Là làng nghề thủ công cổ truyền:
- Làng tôi công nghệ đâu bằng
Là làng Triều Khúc ở gần Thanh Xuân
Quai thao kết khéo vô ngần
Là nghề của Vũ sứ thần dạy cho…
…Nghề nào cũng khéo chân tay
Nhất thân vinh hiển buổi này cạnh tranh.
Như vậy là từ lời ăn tiếng nói, từ tính hay lam hay làm, từ nét đẹp duyên dáng,
lịch thiệp, đến cách đi đứng giao tiếp, người Hà Nội xứng đáng là tiêu biểu cho
người Việt Nam
Họ biết rằng:
- Lời nói không mất tiền mua
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
Họ tự hào với những câu ca xưa:
- Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An.
- Chẳng thanh cũng thể hoa mai
Chẳng lịch cũng thể con người Thượng Kinh
Tràng An, Thượng Kinh là chỉ Kinh đô, chỉ Thăng Long xưa và Hà Nội bây giờ.
Trong cuộc vận động nếp sống văn minh trước đây có lúc câu ca đã biến dạng
thành:
- Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Chẳng thanh lịch cũng là người Thủ đô.
Từ “thanh” chuyển hóa thành người “khôn”, rồi người “ngoan”, ca dao cổ Hà Nội đã
khẳng định tương ứng và đồng nghĩa với khôn ngoan rồi!
Thanh lịch đã trở thành truyền thống của người Thăng Long – Hà Nội, ánh hào
quang của tâm thức Việt Nam.
Đọc ca dao xưa để thấm nhuần lối sống, nếp sống đẹp của người xưa mà ứng dụng
vào thời hiện đại, để văn hóa người Hà Nội mãi mãi tỏa sáng, phục vụ tốt cho
cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư đang trên đà phát triển và
mở rộng./.
(Thanglonghanoi/Vietnam+)