Ca dao nói về ẩm thực đất Thăng Long-Hà Nội có:


đã cho thấy sự phong phú của các món ăn và sự sành ăn của người Hà Nội từ xa xưa.

Cái tinh tế của ẩm thực Hà Nội thể hiện ở cách chế biến, cách thưởng thức và cả ở tấm lòng người trao, kẻ nhận.

Cảm nhận đặc biệt về vị ngon của bánh cuốn, bún riêu, bún ốc, bún chả, cốm vòng, bánh tôm và đặc biệt là phở - một thứ quà đặc biệt của Hà Nội, không phải riêng Hà Nội mới có nhưng "chỉ ở Hà Nội mới ngon".

Nhiều đời nay, sự phong phú về chủng loại món ăn, cách bài trí độc đáo cùng với nghệ thuật thưởng thức tao nhã đã làm nên nét riêng của văn hóa ẩm thực Hà thành, đến mức Hà Nội đã có riêng một con phố văn hóa ẩm thực là phố Tống Duy Tân.

Phố Tống Duy Tân dài khoảng 200m, nối từ phố Trần Phú đến đường Điện Biên Phủ.

Phố mang tên nhà chí sỹ yêu nước cuối thế kỷ XIX - tiến sỹ Tống Duy Tân (1837-1892), người làng Động Biện, xã Vĩnh Tân, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. Vốn là con đường chạy bên mang cá cửa Đông-Nam Thành Cổ, thời Nguyễn, nay thuộc phường Hàng Bông, quận Hoàn Kiếm.

Thời Pháp thuộc, phố này có tên Rue Brusseaux. Sau Cách mạng tháng Tám đổi là phố Bùi Bá Ký. Thời tạm chiếm gọi là phố Kỳ Đồng, gắn liền với bánh cuốn Kỳ Đồng nổi tiếng. Từ năm 1964 đổi thành phố Tống Duy Tân.

Kỳ Đồng là ai mà được đặt tên cho phố này?

Kỳ Đồng (1875-1929), quê làng Ngọc Đình, tổng Hạ Lý, huyện Duyên Hà, tỉnh Hưng Yên cũ (nay là xã Văn Cẩm, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình).

Tên thật của ông là Nguyễn Văn Cẩm, ngay từ nhỏ ông tỏ ra là người thông minh, nhanh nhẹn, có trí nhớ kỳ lạ, đặc biệt là ứng khẩu rất tài tình những câu đối do người lớn ra.

Năm 8 tuổi, Cẩm được bố dẫn lên tỉnh dự kỳ sát hạch chuẩn bị cho kỳ thi Hương ở Nam Định. Các quan trường thấy Cẩm nhỏ mà đã đi thi, lấy làm lạ liền ra một vế đối, thách Cẩm đối lại.

"Khổng môn truyền đạo tam hiền: Tăng Tử, Tử Tư, Mạnh Tử"
(Truyền đạo của Khổng Tử có ba vị hiền triết là Tăng Tử, Tử Tư và Mạnh Tử)

Vế ra khá lắt léo, dùng tên ba đồ đệ của Khổng Tử, có ba chữ "Tử", mỗi chữ lại có cách viết khác nhau và mang nghĩa cũng không giống nhau.

Cẩm đã đối lại "Chu thất khai cơ liệt thánh: Thái Vương, Vương Quý, Văn Vương".
(Các vị thánh mở cơ nghiệp nhà Chu có Thái Vương, Vương Quý và Văn Vương)

Vế đối của Cẩm dùng ba tên người mở mang cơ nghiệp nhà Chu, có ba chữ Vương, nghĩa và cách viết khác nhau đã đối "chan chát" với vế đối của các quan trường. Mọi người đều hết lời khen ngợi Cẩm.

Trong bức thư gửi viên Công sứ Pháp (viên quan đầu tỉnh người Pháp, dưới thời nước ta bị Pháp đô hộ) ở Thái Bình, đề ngày 2/5/1897, Nguyễn Văn Cẩm đã viết: "Có thể ngài sẽ ngạc nhiên vì sao dân chúng biết tôi và tin yêu tôi. Là vì hồi nhỏ tôi khá xuất sắc về Nho học, nên các câu thơ của tôi đôi khi làm các quan rất thích, ngay cả Vua Tự Đức quá cố, người đã ban cho tôi bổng lộc và biệt hiệu Kỳ Đồng."

Như vậy, theo Nguyễn Văn Cẩm, cái tên Kỳ Đồng là do vua Tự Đức ban cho với ý nghĩa là "đứa trẻ kỳ lạ". Ngày nay, nhắc đến bánh cuốn Kỳ Đồng là nhắc đến bánh cuốn tại số 11 phố Tống Duy Tân.

Bánh cuốn Kỳ Đồng được làm từ gạo, hành, nấm hương, mộc nhĩ và thịt lợn. Thứ gạo được làm để tráng bánh phải là gạo tẻ, ngon và thơm (không dùng gạo nếp vì nếu để lẫn mấy hạt gạo nếp vào sẽ làm bánh dính, không sao tráng được, lại hay bị rách).

Mộc nhĩ và nấm hương phải thái nhỏ chế biến trước và trộn với thịt lợn... tất cả được chuẩn bị sẵn chờ các thực khách tới thưởng thức.

Khi thưởng thức chúng ta nhớ nhắc chủ quán cho một vài giọt tinh dầu cà cuống, nếu thiếu thì coi như mất đi 50% hương vị của bánh cuốn rồi đó.

Các cụ già trong phố cho biết, phố Kỳ Đồng xưa có chợ bán gà và các dãy hàng ăn sầm uất. Riêng món bánh cuốn Kỳ Đồng gia truyền từ bấy đến nay vẫn được ưa chuộng.

Người Hà Nội sành ăn cũng thường gọi phố Tống Duy Tân là phố "gà tần", vì lẽ cả phố có hơn 10 nhà hàng bán gà tần thuốc bắc. Gà tần ở đây ngon nổi tiếng bởi hương vị và hợp với khẩu vị của nhiều người sành ăn.

Ngõ Cấm Chỉ xưa (nay là ngõ Hàng Bông) vẫn nổi tiếng với món xôi. Nhiều nhà hàng bán xôi, mà nhà hàng nào xôi cũng dẻo, cũng thơm bốc khói nghi ngút. Ở đây hầu như chỉ bán xôi trắng với giò, chả, thịt kho tàu hay trứng gà, trứng vịt kho tàu.

Những ai đã từng ăn xôi ở đây đều không thể quên được hương và vị đậm đà của nó. Những hạt nếp cái được lựa chọn kỹ càng, đồ lên hạt xôi căng dẻo, mỡ màng, ngọt và bùi.

Khu phố Tống Duy Tân không chỉ bán gà tần và xôi mà còn bán rất nhiều món ăn dân tộc đặc trưng của Hà Nội như phở, bún thang, bánh cuốn, cháo lươn, các món ăn mang đậm hương vị đồng quê như canh cua rau dút, cà pháo mắm tôm... hoặc đồ ăn nhanh.

Ngõ Cấm Chỉ (ngõ Hàng Bông) xưa gắn liền với vườn hoa Cửa Nam, có những hàng cơm phục vụ cho các sỹ tử đến kinh thành tham gia trường thi.

Phố nhỏ, ngắn khoảng 70m, chủ yếu có các hàng xôi, phở, bún, miến ngan vịt, nổi tiếng với bánh cuốn Kỳ Đồng ngon, rẻ, phục vụ "điểm tâm" sáng, ăn trưa, chiều, lúc nào cũng đông khách.

Chủ hàng làm việc như nghệ nhân, tráng bánh rất khéo, đẹp mắt và ngon. Các cửa hàng lẩu hải sản đều có đặc sản "độc" mang thương hiệu riêng của mình.

Lẩu Thái Nhất Hà có lẩu ốc Sài Gòn, lẩu Thái thập cẩm. Lại có hiệu lẩu toàn đồ hải sản. Rồi hàng bún thang, bún riêu ốc Hoàng Gia có vị cà cuống rất riêng. Cạnh đó là cửa hàng vịt nướng đặc biệt.

Sau bảy tháng thử nghiệm, sáng 15/3/2002, Tống Duy Tân và ngõ Hàng Bông được chọn làm Phố ẩm thực Hà Nội. Dự án được cải tạo và xây dựng qua hai giai đoạn.

Đến nay đã hoàn thành giai đoạn một là xây dựng cơ sở hạ tầng và đang bước vào giai đoạn hai, đó là chỉnh trang cải tạo gần 100 công trình lớn nhỏ nhằm tạo ra bộ mặt mới của khu phố mang tên văn hóa ẩm thực.

Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng việc cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng cho phố văn hóa ẩm thực chỉ là một phần không thể thiếu trong dự án này, song quan trọng hơn cả là phải xây dựng phố văn hóa ẩm thực sao cho thực khách không chỉ cảm thấy tiện lợi mà phải cảm thấy ngon, thấy được đặc trưng tinh hoa ẩm thực của người Hà Nội. Vì thế, tay nghề của đầu bếp và tài khéo của nhà hàng phải luôn đặt lên hàng đầu.

Trong số 200 hộ dân sống tại đây, có 66 hộ đăng ký kinh doanh hàng ăn uống. Phố ẩm thực phục vụ khách từ 9 giờ đến 23 giờ với các món ăn theo phong vị miền Bắc như bún thang, ốc hấp, phở, gà tần, cháo gà.

Sau đó, phố này sẽ được phát triển theo chiều sâu. Các gia đình được vận động cải tạo nội thất theo phong cách phố cổ, treo đèn lồng, đặt cây cảnh, bày bàn ghế ngay trên phố...

Thực đơn cũng được mở rộng thêm với các món ăn của nhiều địa phương khác, chủ yếu là đặc sản ba miền. Phố ẩm thực có thể mở cửa suốt ngày đêm.

Phố này có một chiếc cổng ở đầu phố, cuối phố có biển đề "Phố ẩm thực". Đến đây du khách bị "lạc" vào một không gian "văn hóa ẩm thực". Đường phố không láng nhựa đường mà được lát bằng gạch hình lục lăng, dầy, màu xanh rêu. Đường và hè liền nhau, cống rãnh "đi ngầm", môi trường "xanh, sạch, đẹp".

Đèn chiếu sáng rất sang, không phải là các cây đèn cao áp màu trắng lạnh mà là các cột đèn thấp, trang trí hoa văn, màu sắc tạo một sự ấm áp, lung linh, huyền ảo.

Trung tâm khu phố thương mại này có trạm đón tiếp hướng dẫn du khách đến thăm phố, có nội quy với tiêu chí cao, đòi hỏi các cửa hàng phải tuân thủ để phục vụ khách hết mình. Khi đến đây thưởng thức món ăn ngon của Hà Nội xưa và nay, khách được chứng kiến việc thể hiện văn minh lịch sự của người Tràng An.

Phố Tống Duy Tân lại có hiệu phở bò "Đường tàu" tái, chín, nạm gầu, sốt vang hiện diện từ thời "bao cấp" đến nay vẫn còn những mặt hàng xưa truyền thống. Các món ăn nổi tiếng của các nhà hàng China Muhroom nấm Trung Quốc, Hương Hải, Tuấn Thủy, Hương Nam trương biển ngay đầu phố.

Quý khách đến phố Tống Duy Tân để thưởng thức những món ăn lạ miệng, bổ dưỡng. Trên phố có thể nói là nơi chuyên doanh món "gà tần", mà phần nhiều là "gà ác" tiềm hầm với thuốc bắc, gà tần nhân sâm, xào nấm, chua ngọt. Chim tần bắc, tần nấm, tần sâm và cả ngẩu pín tần, cánh đàn ông lứa tuổi trung niên rất ưa thích.

Những tên hiệu Duy Hải, Anh Béo, Thái Hưng, Đức Anh, Tễu Quán, Heo Vàng, Cây Si… nườm nượp khách ta, khách Tây, Tàu, Ấn Độ, Hàn Quốc… vào ra tấp nập.

Cửa hiệu "Quán 30" chuyên bán các món tôm, cua, ghẹ, ốc hương nổi tiếng, món ngao xào tỏi, ngao hấp lá chanh, ngao nướng, sò huyết xào bơ tỏi, sò nướng, sò hấp sả ớt, cháo ngao, cháo tôm chỉ cần đi ngang, mùi thơm bay ra như "níu" chân du khách. Riêng quán "Sinh râu" có món độc đáo sò huyết rang me, ăn một lần không bao giờ quên.

Phố ẩm thực Tống Duy Tân đang khắc sâu hình ảnh một Việt Nam tươi đẹp và dễ mến trong du khách khắp thế giới.

Nhờ vị trí của phố Tống Duy Tân mà nghệ nhân ẩm thực Đinh Bá Châu, người đã từng được nhiều giải thưởng quốc tế về các món ăn Âu, Á, Việt Nam, đã mở ngay một cửa hàng với các món ăn dân tộc tại nhà số 7 trên phố này.

Trong muôn vàn thú vui tao nhã của người Hà Nội, ẩm thực là một trong những nét văn hóa được người Hà Nội coi trọng, thưởng thức một cách nghệ thuật và mang ý nghĩa triết lý.

Từ rất xa xưa, người Hà Nội sống trên đất kinh kỳ đã nổi tiếng về cách chế biến những món ăn rất công phu, nghệ thuật và tinh tế mang một nét rất riêng chỉ Hà Nội mới có. Cốm vòng, chả cá, bún thang, bánh tôm và phở Hà Nội... ai đã từng được nếm qua một lần là nhớ mãi không quên.

Nơi đây còn có quán cà phê mà đám sành điệu Hà Thành đặt biệt danh "âm phủ" nằm ngay cạnh ngõ dẫn vào phố ẩm thực Tống Duy Tân được trang hoàng khá giản dị. Cái quán rộng có vài mét vuông được chủ quán sử dụng để pha chế.

100% khách khứa đều ngồi tràn ra cả vỉa hè. Đoạn hè phố thường ngày rộng thế, giờ như nhỏ hẹp lại bởi đám "nam thanh nữ tú" tóc vàng, tóc đỏ ngồi. Ngoài cà phê, quán còn bán nước gạo. Gạo được rang lên, pha đường và thêm chút hương liệu bán 5.000 đồng/cốc. Gạo nóng, gạo đá lạnh đánh đồng một giá.

Mỗi món ăn chỉ chấm phá một nét riêng rất nhỏ, nhưng là bức tranh đầy đủ của phố ẩm thực Tống Duy Tân, Hà Nội./.