Làng chạm khắc gỗ Thiết Ứng
|
|
Mỗi pho tượng của làng Thiết Ứng có cái thần riêng và duy nhất. (Nguồn: Internet)
|
Cách Hà Nội hơn 20km về hướng bắc, có một làng nghề cổ chuyên làm nghề chạm khắc
gỗ, mà từ bao đời nay, câu chuyện về cụ tổ nghề Phó Sần, người đã có công đầu
dựng nhà cho đức Tản Viên sơn Thánh với những mảnh gỗ chạm trổ hình rồng, cá,
những tàn binh bại tướng của Thủy Tinh vẫn còn lưu truyền mãi. Đó là làng Thiết
Ứng, thuộc xã Vân Hà, huyện Đông Anh, Hà Nội.
Không ai biết cụ Phó Sần là ai, là người như thế nào, chỉ biết rằng, cụ
chính là người đầu tiên truyền bí kíp nghề nghiệp cho làng Thiết Ứng để hôm nay,
người Hà Nội, cũng như khách du lịch bốn phương mới có cơ hội được chiêm ngưỡng
những tác phẩm chạm khảm gỗ giả cổ tinh xảo, sống động, đầy tính nghệ thuật của
nghệ nhân làng Thiết Ứng.
Trong tiềm thức của những người dân Thiết Ứng, nghề chạm khắc gỗ dường như
cũng song hành cùng lịch sử hình thành và phát triển của làng.
Xưa kia, những sản phẩm chạm khắc gỗ của Thiết Ứng nổi tiếng đến nỗi,
chúng được trưng bày ở khắp các phố Hàng Trống, Hàng Khay và Hàng Đàn. Phố Hàng
Khay bán các loại khay chén, tráp, hộp trầu, hộp đựng trang sức, còn phố Hàng
Trống và phố Hàng Đàn, Hàng Quạt là nơi người thợ vừa làm vừa bán các sản phẩm
sập, gụ, tủ chè, án thư, tràng kỷ, hương án, long đình...
Nhiều thợ giỏi của làng Thiết Ứng đã được triệu vào cung để tham gia trang
trí, xây dựng cung điện, lăng tẩm cho các bậc vua chúa thời Nguyễn. Nhiều người
trong số họ được triều đình Huế và thống sứ Bắc Ninh phong hàm Bá hộ cửu phẩm,
tiêu biểu là cụ Hàm Ân, một thợ giỏi của làng đã được trưng dụng vào làm tại
kinh đô Huế, sau khi công việc hoàn tất, cụ Ân được phong chức tri huyện nhưng
vì muốn theo nghề, cụ đã từ chối và trở ra Hà Nội mở cửa hàng buôn bán ở phố
hàng Bông.
Giờ đây, những con người ấy đã trở thành thiên cổ nhưng nghề chạm khắc gỗ
cùng những bí quyết gia truyền thì vẫn còn tồn tại mãi với thời gian, như một
minh chứng hùng hồn cho sức sống lâu bền của những làng nghề cổ như làng Thiết
Ứng.
Trải qua bao thăng trầm của thời gian, bao biến động của lịch sử, làng
Thiết Ứng hôm nay vẫn không lúc nào ngớt tiếng cưa, tiếng đục, tiếng chàng.
Những sản phẩm làm ra ngày càng đa dạng phong phú hơn. Từ những gốc tre xấu xí,
xù xì, chẳng có một hình thù hấp dẫn nào, vậy mà qua bàn tay tài hoa, khéo léo
của người thợ Thiết Ứng, lại trở thành những bức tượng có giá trị, mang vẻ đẹp
mê hồn.
Để tạc đượng một pho tượng gỗ cho giống bản mẫu thì không khó nhưng để
truyền được cái hồn, cái thần thái vào trong pho tượng mới là cái khó, không
phải ai cũng làm được. Muốn tạo được một sản phẩm chạm khắc gỗ đẹp, có hồn,
trước tiên người thợ phải chọn được loại gỗ đảm bảo độ bền, khó cong vênh hoặc
rạn nứt. Thớ gỗ phải dẻo, mịn, đánh bóng mới đẹp, sau đó gỗ được xẻ, cắt, đẽo,
bào theo hình dáng, kích thước định làm. Với người thợ mới bước vào nghề thì
phải vẽ mẫu trên giấy bản, rồi in vào gỗ để chạm khắc.
Còn những thợ lành nghề của Thiết Ứng thì chỉ cần phác họa trong đầu các
đường nét chính, sao cho đăng đối đúng kích thước và thế là các hoa văn, họa
tiết như hoa, lá, rồng, phượng… cứ theo từng nhát chàng, nhát đục mà hiện dần
lên như một bức tranh sống động. Mỗi đường nét, hoa văn của bức tượng đều mang
được cái hồn của cảnh vật thiên nhiên và cái thư thái của con người nơi làng quê
bình dị.
Ngày nay, khi đời sống kinh tế của người dân được nâng cao thì nhu cầu và
thị hiếu về các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của khách hàng cũng thay đổi. Để đáp
ứng được điều đó, người thợ Thiết Ứng đã không ngừng tìm tòi, sáng tạo đổi mới
mẫu mã, chủng loại các mặt hàng. Thiết Ứng hiện có tới hàng trăm loại ghế, hàng
chục loại giường tủ và những bức tượng ở mọi tư thế nằm, ngồi tủ chè cánh phẳng…
được chạm khắc lung linh. Giá cả mỗi sản phẩm cũng phụ thuộc vào từng loại gỗ và
từng loại chất liệu khác nhau.
Về Thiết Ứng hôm nay, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng khi thấy nhà nhà
làm nghề chạm khắc, người người làm nghề chạm khắc. Thiết Ứng không lúc nào ngớt
tiếng cưa, tiếng đục… Ai cũng hăng say thổi hồn cho những tác phẩm của mình.
Những lớp nghệ nhân của làng như cụ Đồng Vân Sảng, Nguyễn Văn Kim, Đào Văn Bồi
cũng ngày ngày miệt mài truyền dạy nghề cho lớp con cháu để nghề chạm khắc gỗ
được lưu truyền mãi mãi.
Trải qua kinh nghiệm nhiều đời truyền lại người thợ làng vẫn làm nghề theo
kiểu truyền thống, nghĩa là từ lúc chọn gỗ đến khi hoàn thành sản phẩm tuyệt
nhiên họ không làm từng chi tiết, họa tiết vẫn ẩn chứa những tâm tư tình cảm
riêng của người làm ra nó.
Tiếng lành đồn xa, ngày càng nhiều người tìm đến với những sản phẩm của
Thiết Ứng. Những sản phẩm của Thiết Ứng ngày nay đã không ngừng vươn cao, vươn
xa sang nhiều quốc gia trong khu vực và quốc tế. Có những lúc, đơn đặt hàng
chuyển về Thiết Ứng nhiều đến nỗi, làng nghề không sản xuất kịp. Sản phẩm của
làng không chỉ dừng lại ở việc chế tác các mẫu tượng mà đang phát triển dòng sản
phẩm gỗ tiêu dùng như giường tủ, bàn ghế nội thất phục vụ trong nước và xuất
khẩu.
Một niềm vui lớn đến với người dân Thiết Ứng trong năm nay là ngày
26/2/2010, làng Thiết Ứng được vinh dự đón nhận Bằng công nhận Làng nghề điêu
khắc gỗ mỹ nghệ truyền thống Hà Nội. Hy vọng rằng, đây sẽ là động lực mạnh mẽ
thúc đẩy làng chạm khắc gỗ Thiết Ứng cũng như nhiều làng nghề thủ công truyền
thống của Hà Nội tiếp tục phát triển và khẳng định thương hiệu của mình./.
(Nghìn năm Thăng Long/Vietnam+)