Thăng Long tứ trấn - Dấu mốc long mạch đất kinh kỳ
|
|
Đền Quán Thánh.
|
Thăng Long Tứ trấn gồm bốn ngôi Đền:
- Đền Bạch Mã trấn phía Đông;
- Đền Voi Phục trấn phía Tây;
- Đền Kim Liên trấn phía Nam;
- Đền Quán Thánh trấn phía Bắc.
Bốn ngôi Đền xác định địa giới Thăng Long, tạo nên ý nghĩa và tầm vóc của mảnh
đất kinh kỳ. Mỗi ngôi đền thờ một vị thần có nguồn gốc và ý nghĩa khác nhau.
Đây
cũng là những dấu mốc định hình long mạch đất kinh kỳ, đã tồn tại từ bao đời nay
trong tâm tưởng người dân Việt.
Trải qua biết bao biến cố thăng trầm của lịch sử, Tứ trấn vẫn trường tồn cùng
thời gian, trở thành niềm tự hào của dân tộc Lạc Hồng.
Đền Bạch Mã:
Đền thuộc phường Hà Khẩu, tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, nay
là số nhà 76 phố Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Đền thờ thần Long Đỗ tức
Bạch Mã, vị thần bảo hộ kinh thành Thăng Long, trấn giữ hướng Đông. Ngài là vị
thần thiêng, được chúng dân thời xưa ở Thăng Long rất tôn sùng, kính phục.
Truyền thuyết kể rằng: Khi vua Lý Công Uẩn định đô Thăng Long (năm 1010), xây
thành mà cứ bị sụt lở, nhà Vua tới đây cầu lễ và lạ thay, một buổi sáng chợt
thấy có vị ngựa trắng từ trong đền đi ra, chạy vòng quanh khu vực đang xây
thành, chạy đến đâu để dấu chân đến đấy rồi trở lại Đền và vụt biến mất. Vua Lý
cứ theo vết chân ngựa mà xây, thành không lở nữa. Từ đó thành được đắp cao lên,
rất vững chắc. Thành xây xong, nhà Vua xuống chiếu cho chúng dân Thăng Long
phong thần Long Đỗ làm thành Hoàng bảo vệ cho Thăng Long. Từ đấy Ngựa trắng là
một biểu tượng thiêng liêng của Đền.
Đền đã được sửa chữa, tu bổ nhiều lần:
+ Cuối thế kỷ XVII được tôn nền cũ và mở rộng.
+ Năm 1781, chúa Trịnh cho dân các giáp Mật Thái, Bắc Thượng, Bắc Hạ thuộc
phường Hà Khẩu chung quanh đền Bạch Mã được "tạo lệ" (sắm lễ vật tế, không phải
sưu sai, tạp dịch khác).
+ Năm 1829, Đền được sửa chữa rất tráng lệ.
+ Năm 1839, dựng văn chỉ ở bên trái Đền, dựng Phương đình để làm nơi cúng lễ các
tuần tiết. Trong Đền hiện nay còn lưu giữ được khá nhiều hiện vật có giá trị như
15 văn bia (nội dung các văn bia đề cập sự tích của Đền, Thần, nghi lễ cúng
thần, các lần trùng tu tôn tạo), đồ thờ gồm các vũ khí thời cổ như xích, đao,
thương, câu liêm... được sơn son thếp vàng, chạm khắc tinh xảo. Trong Đền, cùng
với các lư hương đồng, bình đồng, còn có tượng Phật và một đôi hạc, đôi phỗng
trong tư thế đứng trang nghiêm.
Hội Đền hằng năm mở ngày 12 và 13-2 âm lịch hàng năm .
Đền Voi Phục:
Đền còn có tên là Thủ Lệ hay Linh Lang do thờ thần Linh Lang Đại Vương. Đền
nằm phía Tây kinh thành Thăng Long cũ, tọa lạc bên hồ Thủ Lệ, nay thuộc phường
Cầu Giấy, quận Ba Đình, Hà Nội, ẩn dưới hàng cây cổ thụ rợp bóng quanh năm.
Truyền thuyết ghi lại rằng thần vốn là một Thiên sứ đầu thai làm con nàng phi
thứ bảy của vua Lý Thái Tông, được vua cha yêu quý đặt tên là Linh Lang. Tương
tự như người anh hùng làng Gióng, khi đất nước có giặc ngoại xâm, Hoàng tử nhỏ
vươn mình trở thành một dũng sĩ cưỡi voi xung trận, diệt tan quân xâm lược. Sau
chiến thắng, bỗng nhiên hoàng tử lâm bệnh, vua cha đến thăm, chàng cho biết mình
không phải là người trần rồi biến thành con giao long trườn xuống hồ Dâm Đàm và
biến mất. Vua cho lập đền thờ, phong là “Thượng đẳng thần”.
Đền thờ Linh Lang được xây dựng vào năm 1065, đời vua Lý Thánh Tông. Cửa đền có
đắp hai vị voi quỳ. Trong đền còn lưu giữ tảng đá có vết lõm, tương truyền đó là
dấu vết hoàng tử nằm gối đầu lên rồi hóa thành giao long và trườn xuống hồ. Trải
qua những biến cố của lịch sử, chiến tranh, và nhiều lần trùng tu, nay Đền không
còn hình dáng cũ.
Đầu năm 1994, nhân dân Thủ Lệ quyên góp đúc lại quả chuông cao 93cm, đường kính
miệng 70cm, thân chia 4 múi, mỗi múi có hai hàng chữ Hán đúc nổi: "Tây trấn
thượng đẳng".
Lễ hội Đền Voi Phục mở từ ngày 9 đến 11/2 âm lịch hàng năm.
Đền Kim Liên:
Đền trước đây thuộc địa phận phường Kim Hoa, sau thuộc phường Đông Tác,
huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức nay là phường Phương Liên, quận Đống Đa, Hà Nội.
Đền thờ thần Cao Sơn.
Tương truyền Thần đã có công giúp Sơn Tinh chiến thắng Thủy Tinh và sau này lại
giúp vua Lê Tương Dực dẹp loạn, khôi phục nhà Lê. Do đó vua Lê cho xây đền, dựng
bia để hương khói phụng thờ
Chịu tác động của thăng trầm lịch sử, đến nay ngôi Đền không còn nguyên dạng
(Toàn bộ Nhà Bái đường đã bị tàn phá), chỉ còn lại Nhà Hậu đường ba gian, tam
quan, cổng gạch và hai giải vũ.
Tam quan và Đền xây trên gò đất cao, từ sân bước lên phải qua chín bậc gạch, hai
bên thềm là hai sấu đá niên đại thời Lê. Tam quan xây thành nhà hoàn chỉnh, kiểu
tường hồi bít đốc. Bốn góc tường hồi có bốn cột trụ, bốn bộ vì đỡ mái làm theo
kiểu chồng giường, giá chiêng, cột trốn.
Các con rường chạm nổi hình mây cuốn, câu đầu và hai bẩy hai vì ngoài chạm bong
kênh và chạm lộng nhiều lớp hình tứ linh. Trong đền vẫn còn long ngai thờ thần
Cao Sơn và hai nữ thần phối hưởng: Thuỷ Tinh đệ Tam Tôn nữ và Huệ Minh phu nhân.
Đền còn giữ được 39 đạo sắc phong trong đó 26 đạo sắc phong thời Lê Trung Hưng,
13 đạo sắc phong thời Nguyễn; ngoài ra là các câu đối, bia đá trong hốc cây có
bài văn bia của Lê Trung Hưng.
Lễ hội đền Kim Liên mở vào ngày 16-3 âm lịch hàng năm.
Đền Quán Thánh:
Đền Quán Thánh thờ Huyền Thiên Trấn Vũ - một vị thần trấn giữ hướng Bắc kinh
thành. Đời Lê, đền thuộc phường Thụy Chương, huyện Vĩnh Thuận, phía Nam Hồ Tây,
nay ở ngã tư đường Thanh Niên và đường Quán Thánh, Hà Nội.
Sự tích cho rằng: Huyền Thiên Trấn Vũ là thần cai quản phương Bắc giúp dân trừ
tà ma, yêu quái phá hoại đời sống yên lành vùng chung quanh thành Thăng Long:
trừ rùa thành tinh (đời Hùng Vương 14); trừ cáo chín đuôi ở Tây Hồ; giúp An
Dương Vương trừ tinh gà trắng xây thành Cổ Loa; diệt hồ ly tinh trên sông Hồng
đời vua Lý Thánh Tông... Đến thời nhà Lê, các vua cũng thường đến đây để cầu mưa
mỗi khi có hạn hán.
Theo tư liệu cũ, ngôi Đền được xây dựng vào những năm đầu khi Lý Thái Tổ dời đô
từ Hoa Lư ra Thăng Long. Năm 1823, Vua Minh Mạng lên ngôi đổi tên Đền là Trấn Vũ
Quán. Đến đời vua Thiệu Trị năm 1842, đổi tên là Đền Quán Thánh như hiện nay.
Đền Quán Thánh đứng ở một địa thế rất đẹp cạnh hai hồ trên đường Cổ Ngư là hồ
Trúc Bạch và Hồ Tây. Trong đền có một bức tượng đồng Trấn Vũ cao lớn uy nghi
nặng 4 tấn. Pho tượng đồng đen lớn này là tác phẩm nghệ thuật của các tay thợ
tài hoa làng đúc đồng Ngũ Xã.
Ngôi đền hiện nay đã được sửa chữa nhiều lần. Năm Đinh Tỵ niên hiệu Vĩnh Trị II
(1677), đời vua Lê Hy Tông, chúa Trịnh Tạc sai đình thần là Nguyễn Đình Luân
trùng tu. Tượng Huyền Thiên Trấn Vũ được triều đình cho đúc lại bằng đồng đen.
Tượng cao khoảng 3,96m, chu vi 8m, mặt vuông, mắt nhìn thẳng, râu dài, tóc xoã
không đội mũ, mặc áo đạo sĩ, ngồi trên bục đá, tay trái bắt quyết, tay phải
chống gươm có rắn quấn và chống lên lưng vị rùa.
Tượng Huyền Thiên Trấn Vũ là một công trình nghệ thuật độc đáo, đánh dấu kỹ
thuật đúc đồng và tài nghệ của Việt Nam cách đây ba thế kỷ.
Tại nhà Bái đường
còn một pho tượng nữa, nhỏ hơn, cũng bằng đồng đen, nhiều người cho rằng đây là
tượng ông Trùm Trọng, người thợ cả đã chỉ huy việc đúc pho tượng Trấn Vũ. Tượng
này là do các học trò của ông đúc để ghi nhớ ơn thầy. Cùng đúc với tượng là quả
chuông cao gần 1,5m treo ở gác tam quan.
Văn bia tại Đền do Trạng nguyên Đặng Công Chất và tiến sĩ Hồ Sĩ Dương soạn. Thời
Tây Sơn, đô đốc Lê Văn Ngữ, cùng nhiều người nữa đã quyên tiền đúc chiếc khánh
bằng đồng (1,10m x 1,25 m) vào năm Cảnh Thịnh thứ hai.
Năm 1856, bố chánh Sơn Tây là Phạm Xuân Quế, bố chánh Hà Nội là Tôn Thất Giáo,
tri huyện Vĩnh Thuận là Phan Huy Khiêm đã tổ chức quyên góp trùng tu, sửa lại
chính điện, đình thiêu hương, bái đường và gác chuông, làm thêm hai dãy hành
lang bên phải và bên trái, đắp lại bốn pho tượng đại nguyên soái, tượng thần
Đương Niên hành khiển, Văn Xương Đế Quân.
Đền đã qua nhiều lần sửa chữa, kiểu kiến trúc hiện nay là của thời Nguyễn.
Đền Quán Thánh tổ chức chính hội vào ngày 3/3 âm lịch./.
(TTXVN/Vietnam+)