14/07/2019
|
15:07:00
Ma trận đấu thầu tập trung': Nguy cơ 'thất thủ' vì rác thải ở Hà Nội
|
Rác thải thu gom từ các ngõ xóm chất thành bãi lớn tại điểm tập kết rác thải thôn Trung Oai, xã Tiên Dương, huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội. (Ảnh: P.V/Vietnam+) |
Lời tòa soạn!
Trong một lần dự lễ phát động ra quân toàn quốc phong trào chống
rác thải nhựa, có sự tham dự của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc,
lãnh đạo các Bộ, ban, ngành, doanh nghiệp và đông đảo người dân, phóng
viên Báo Điện tử VietnamPlus đã được lãnh đạo một doanh nghiệp thu gom
rác tiết lộ thông tin gây “sốc” rằng: “Khí thế như vậy nhưng sự thực là
Hà Nội sắp ngập rác rồi nhà báo ạ. Chúng tôi (những doanh nghiệp lĩnh
vực môi trường-PV) không kham nổi nữa, chắc phải ‘trả rác’ cho thành
phố…”
Những chia sẻ của người đàn ông có khuôn mặt đầy sạm đen vì nắng
gió và trĩu nặng tâm tư về rác không khỏi khiến chúng tôi ngỡ ngàng. Hóa
ra, đằng sau chuyện "làm sạch thành phố" là hàng loạt "khoảng tối" của
rác, mà căn nguyên sâu sa nhất có lẽ từ chính sách đấu thầu, được những người làm môi trường gọi nôm na là "ma trận đấu thầu rác’!"
Từ chia sẻ của vị giám đốc nói trên, với một nỗi lo thực sự cận kề về nguy cơ ngập rác thải
trong môi trường sống của Thủ đô ngàn năm văn hiến, chúng tôi đã đi sâu
vào thực tế để tìm hiểu và phát hiện ra vô vàn “điều kỳ lạ” của công
tác thu gom, vận chuyển rác thải trên địa bàn thành phố.
Những bài thầu “o ép” doanh nghiệp bởi một loạt quy đinh khó
hiểu, từ việc lập hồ sơ mời thầu kê khai, đăng ký khối lượng không đúng
thực tế; đăng ký, quyết toán cho nhà thầu chiều dài một số tuyến đường
thấp hơn hàng trăm km thực tế; trong khi giá dịch vụ thu gom rác quá
thấp, thu không đủ bù chi đã khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào cảnh “ôm”
nợ và ngấp nghé bên bờ vực phá sản.
Điều đáng nói là, những bất cập, quy định “kỳ lạ” nêu trên đều đã
được doanh nghiệp kiến nghị lên lãnh đạo các cấp quận, huyện, sở ngành
và thành phố nhiều lần. Thanh tra thành phố Hà Nội cũng đã có kết luận
chỉ ra những bất cập và kiến nghị điều chỉnh… Nhưng, đến nay, sau hơn 2
năm nhận gói thầu, nhiều doanh nghiệp thu gom rác, nhất là doanh nghiệp
tư nhân ở các huyện ngoại thành vẫn đang mỏi mòn đợi chờ thành phố điều
chỉnh đúng thực tế.
Đã có một số doanh nghiệp “quá mệt mỏi,” không thể tiếp tục chịu
cảnh “áp thầu” đã phải trả lại địa bàn, giảm hạng mục không có trong gói
thầu để tự “cứu” mình. Trong khi đó, để tránh ngập rác, chính quyền địa
phương lại phải giao trách nhiệm cho các xã tự tổ chức thu gom rác,
cũng như bỏ ra một khoản lớn tiền ngân sách để đầu tư mua sắm trang
thiết bị như xe đẩy để phục vụ công tác thu gom-một công việc mà vốn dĩ
khiến họ “quá đau đầu.” Nhất là khi quy định của bài thầu “có vấn đề”
chưa được điều chỉnh, số lượng người thu gom rác liên tục bị cắt giảm.
Không thể phủ nhận, chủ trương đấu thầu công tác duy trì vệ sinh
môi trường, thu gom, vận chuyển rác trên địa bàn thành phố giai đoạn
2017-2020 đã góp phần cắt giảm các khâu trung gian, giảm chi phí ngân
sách, nhất là xóa bỏ tình trạng lợi ích nhóm, mafia rác… Song khi đi vào
thực tế, việc bài thầu đưa ra các quy định, tiêu chí sai thực tế, mang
tính “áp đặt,” khiến các doanh nghiệp thua lỗ đến mức phải trả lại địa
bàn, gây sự bức xúc cũng như gánh nặng giải quyến rác tồn đọng ùn ứ cho
lãnh đạo chính quyền cấp cơ sở và người dân đã phần nào cho thấy việc
thực hiện chủ trương “làm sạch thành phố” đã và đang làm ngược với mục đích.
Đáng lo ngại hơn, trong số các nhà thầu đã trả lại các hạng mục
không có trong gói thầu có cả các doanh nghiệp trực thuộc Công ty Trách
nhiệm hữu hạn Một thành viên Môi trường Đô thị Hà Nội (Doanh nghiệp nhà
nước trực thuộc Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội). Việc doanh nghiệp Nhà
nước “không thể tiếp tục gồng mình chịu lỗ” và phải trả lại địa bàn đã
phần nào cho thấy sức ép “khủng khiếp” từ công tác thu gom rác ở các
huyện ngoại thành. Đây cũng là lý do khiến số doanh nghiệp tư nhân làm
công tác thu gom rác đang tiếp tục tuyên bố trả rác lại địa bàn đang
ngày một gia tăng...
Thực trạng này thực sự nguy hiểm và không thể trì hoãn tháo gỡ,
giải quyết, bởi nếu công tác thu gom rác thải không được triển khai hợp
lý, chính sách và quy định bài thầu không được điều chỉnh, nguy cơ “Thủ
đô ngập rác” như doanh nghiệp cảnh báo, nhất là trong bối cảnh mỗi khi
bãi rác Nam Sơn “hắt xì,” cả Hà Nội lại “sổ mũi,” là thực tế nhãn tiền.
Để góp một cái nhìn toàn cảnh về câu chuyện rác thải này, Báo
Điện tử VietnamPlus xin mời quý độc giả cùng phóng viên thâm nhập vào
“thế giới rác thải” ở Hà Nội, để tìm hiểu về những “điểm nghẽn” bất cập
trong công tác thu gom, những gói thầu “làm ngược chủ trương” xuất phát
từ “ma trận” đấu thầu rác thải tập trung…
Một
điểm tập kết rác tạm thời trên đường Nguyễn Xiển trong những ngày đầu
tháng 7/2019, khi bãi rác lớn nhất thành phố ở Sóc Sơn đang bị "thất
thủ". (Ảnh: P.V/Vietnam+)
Bài 1: Ngõ nhỏ, phố nhỏ, nhà tôi “ngập rác”
“Hơn hai năm qua, chúng tôi đóng tiền dịch vụ thu gom rác theo quy
định, chủ trương làm sạch đường làng, ngõ xóm, đảm bảo vệ sinh môi
trường của thành phố, vậy mà, hàng ngày vẫn phải mang rác đi đổ, vẫn
phải ngửi mùi ô nhiễm. Dù rất bức xúc, nhiều lần kiến nghị nhưng đến nay
cũng không thay đổi được gì…”
Đó là chia sẻ của bà Đỗ Thị Thử, 62 tuổi sống ở thôn Trung Oai, xã
Tiên Dương, huyện Đông Anh, khi đề cập tới vấn đề rác thải tại địa
phương mình.
Phải tự đổ rác, người dân không trả phí
11 giờ trưa tháng 7, trời nắng như đổ lửa, bà Thử tất tả xách tải rác
từ trong ngõ nhỏ, vừa đi vừa nhặt thêm những túi rác ven đường mang tới
điểm thu gom rác bên cạnh nhà văn hóa thôn Trung Oai tập kết.
“Thời gian qua, gia đình tôi đóng đầy đủ số tiền 3.000 đồng/khẩu theo
quy định của thành phố để chi trả cho công tác thu gom rác, nhưng hàng
ngày vẫn phải mang rác đi đổ, bởi những người công nhân thu gom rác được
trả tiền, ‘ăn lương’ của dân không làm. Họ bảo là quy định công việc
của họ sẽ không vào thu gom ở những ngõ xóm mà lối vào nhỏ (dưới
2m-PV),” bà Thử bức xúc.
“Cũng vì người dân trả tiền dịch vụ môi trường nhưng ngày ngày vẫn
phải tự đưa rác đi đến điểm tập kết cách nhà gần 1km để đổ nên gần đây,
nhiều bà con đã không đóng tiền nữa. “Việc này không phải là để chống
đối, mà là để đòi quyền lợi chính đáng,” bà Thử phân bua.
Dẫn phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus đi khảo sát thực tế, ông
Nguyễn Đăng Truyền, Trưởng thôn Trung Oai, xã Tiên Dương khẳng định,
trước năm 2017, khi chưa có chủ trương đấu thầu thu gom rác thải tập
trung, công tác thu gom rác được địa phương triển khai rất hiệu quả, mỗi
hộ dân đóng 4-5 nghìn đồng/tháng, nhưng tất cả hoàn toàn ủng hộ và cũng
không để xảy ra ô nhiễm tồn đọng bao giờ.
Vậy nhưng, từ khi chuyển sang đấu thầu tập trung, sử dụng xe cơ giới
hóa, giá dịch vụ ấn định xuống mức 3.000 đồng/nhân khẩu/tháng đối với
các huyện ngoại thành, trong khi những con đường ngõ xóm bề ngang dưới
2m thì xe thu gom không vào được, nên người dân lại phải mang rác đi đổ,
dẫn tới tình trạng so bì quyền lợi, gây bức xúc và không hợp tác.
Do
lượng rác thu gom quá lớn, hai công nhân thu gom rác ở thôn Trung Oai
phải huy động thêm người thân và cải tiến thêm phương tiện để thu gom
rác. (Ảnh: P.V/Vietnam+)
Trong khi đó, về phía doanh nghiệp, do mức giá dịch vụ thu không đủ
chi, nên phía Công ty Cổ phần Môi trường đô thị Đông Anh đã trả lại địa
bàn, chỉ làm theo diện tích km kê khai, đăng ký ban đầu. Và, việc thu
gom rác trên địa bàn, lại được trả cho địa phương tự xử lý...
“Công ty, họ bảo ký nhầm gói thầu nên chỉ làm 12%, còn 88% diện tích,
công việc còn lại, xã, thôn phải tự làm. Cái khó là, trước đây, thôn có
6 người thu gom rác, nhưng nay chỉ còn 2 người phụ trách tất cả việc
thu gom, mà diện tích thôn tôi lại lớn nhất xã, với gần 5.000 nhân khẩu,
trên tổng số 12km đường vận chuyển rác. Vì thế, việc thu gom rác vừa
vất vả, lại kém hiệu quả hơn,” ông Truyền nói.
Vị trưởng thôn Trung Oai cũng cho biết, vì việc thu gom rác quá bất
cập, nên có thời điểm, rác ở trên địa bàn chất cao như núi. Thậm chí, có
ít nhất 2-3 lần, người dân bức xúc vì đã đóng tiền mà vẫn không có
người đến thu gom, bốc mùi hôi thối, nên đã mang rác lên cổng ủy ban xã,
cổng nhà trưởng thôn đổ, để phản đối...
Công nhân thu gom “bơi” trong rác với đồng lương ít ỏi
Không chỉ người dân bức xúc, mà ngay cả những người trực tiếp đi thu
gom rác cũng không hài lòng với các tiêu chí “làm sạch thành phố” hiện
nay. Chị Nguyễn Thị Thoan cho biết, lương thu gom rác mỗi tháng nhận
được chỉ có 6 triệu đồng, trong khi lượng rác quá lớn, địa bàn thôn lại
quá rộng, mà chỉ có 2 người làm. Vì thế, nhiều hôm chị phải nhờ chồng và
sử dụng xe máy, tự đổ xăng kéo xe đi khắp các ngõ mới bốc hết rác. Thậm
chí, có những hôm phải làm cả đêm mới xong.
“Nhà báo hình dung xem, mỗi ngày, chúng tôi đẩy 30-40 xe rác ở các
ngõ làng về điểm tập kết. Nếu không sử dụng xe máy kéo, rồi nhờ ông xã
đi hỗ trợ thì bao giờ mới tải hết rác. Vất vả lắm, nhưng có ai hiểu cho
đâu,” chị Thoan thở dài ngao ngán.
Cùng chung nhọc nhằn, cô Trần Thị Lê, người thu gom rác ở thôn Trung
Oai cho biết, xe thu gom rác quá ít, một mình làm không xuể nên cô vừa
phải huy động thêm nhân lực của gia đình, vừa phải tự đầu tư thêm phương
tiện, là xe bò lôi để đi thu gom rác. Có những hôm phải đi từ 2 giờ
sáng đến 9 giờ tối mới xong.
Đang tất bật chuyển những tải rác từ trên xe bò kéo xuống điểm tập
kết, người “bạn đời” của cô Lê thở dài nói vọng: “Công việc nặng nhọc,
hôi thối, lương thì chỉ có một người được nhận mà hai vợ chồng cùng làm.
Cực lắm.”
“Nhiều lần con gái tôi cứ bảo, thôi mẹ nghỉ đi, đừng làm nữa. Chồng
tôi cũng bảo, đi thu gom rác suốt đêm ngày, thôi nghỉ quách cho xong.
Nhưng nói thật là không làm thì lấy tiền đâu chữa bệnh cho con (con gái
bị bệnh thiểu năng), lấy tiền đâu lo việc cho gia đình, thôi bố con hãy
cứ để mẹ làm,” cô Lê ngậm ngùi nói.
Rác
thải sinh hoạt từ các ngõ xóm chất đầy xe đẩy, công nhân thu gom phải
trèo lên cao để chuyền rác xuống điểm tập kết. (Ảnh: P.V/Vietnam+)
Địa phương ôm “trái đắng”
Ở góc độ chính quyền cấp cơ sở, ông Hoàng Xuân Hùng, Phó Chủ tịch Ủy
ban Nhân dân xã Tiên Dương thừa nhận, chính quyền xã cũng rất đau đầu,
bức xúc khi phải thực hiện theo Quyết định số 54/2016/QĐ-UBND của Ủy ban
Nhân dân thành phố Hà Nội.
Theo ông Hùng, nghịch lý là từ một chủ trương đúng với mục đích làm
sạch thành phố, nhưng đề bài cho việc đấu thầu thu gom rác thải tập
trung lại có quá nhiều điểm bất cập, không sát thực tế dẫn đến khi triển
khai “lợi bất cập hại.” Việc kê khai khối lượng, diện tích thấp hơn
nhiều so với thực tế, mức giá thu tiền dịch vụ cắt giảm ở mức tối thiểu,
trong khi khối lượng công việc phải làm lại quá lớn đã khiến các địa
phương phải “oằn vai gánh rác.”
“Trước đây, địa phương phụ trách, thu 4-5 nghìn đồng, dân cũng hài
lòng, nhưng từ khi theo bài thầu mới và thực hiện theo Quyết định số 54
(thu 3.000 đồng/nhân khẩu/tháng) thì thực tế rất bất cập. Người dân họ
bỏ tiền nên họ có quyền đòi hỏi được phục vụ, nhưng doanh nghiệp họ chỉ
làm đúng nội dung, số lượng trong bài thầu là 12%, số còn lại đẩy về cho
địa phương tự xử lý, nên rất khó khăn,” ông Hùng nói.
Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Tiên Dương cũng bày tỏ sự lo lắng
rằng “Đông Anh đang phấn đấu lên quận, mà công tác thu gom hiện nay còn
thô sơ và có quá nhiều bất cập thế này thì không biết bao giờ mới có thể
cán đích?”
Qua khảo sát một số quận, huyện của phóng viên Báo Điện tử
VietnamPlus cũng cho thấy, giá dịch vụ vệ sinh môi trường tại nông thôn
quy định 3.000 đồng/nhân khẩu chưa đủ cân đối kinh phí chi trả công tác
duy trì vệ sinh môi trường, chưa công bằng giữa hộ ở ngõ trên 2m (đơn vị
cung ứng thu gom trực tiếp) với hộ ngõ dưới 2m (hộ phải tự thu gom).
Thực tế trên cũng đã được Sở Xây dựng và Ủy ban Nhân dân các huyện
nhận định: Mức thu giá dịch vụ vệ sinh môi trường ở các quận 6.000 đồng
nhưng ở huyện chỉ 3.000 đồng/nhân khẩu, trong khi địa bàn huyện rộng,
ngõ xóm dân cư cách xa nhau khiến công tác thu gom vất vả nên mức giá
chênh lệch như vậy là không hợp lý../.
Từ khi nhà thầu trả lại địa bàn, chính quyền cấp xã lại phải "đau đầu" rác thải sinh hoạt ngõ xóm. (Ảnh: P.V/Vietnam+)
Hùng Võ (Vietnam+)