15/07/2009
|
14:14:00
Phiên chợ Bưởi - Nét văn hóa Thăng Long
|
Một góc chợ Bưởi. (Ảnh: Báo Ảnh Việt Nam) |
Ca dao có câu: “Chợ Bưởi một tháng sáu phiên. Ngày tư, ngày chín cho duyên
đèo bòng“. Ấy là nói đến chợ Bưởi ở vùng Kẻ Bưởi (nay thuộc quận Tây Hồ), một
trong những chợ cổ nhất Hà Nội duy trì hình thức họp chợ phiên.
Kẻ Bưởi xưa là vùng ven Hà Nội, gồm các làng Yên Thái, Hồ Khẩu, Đông Xã,
Trích Sài, Võng Thị, Bái Ân, Trung Nha… Giống như nhiều chợ cổ Hà Nội (cận sông,
tiện đường đi), chợ Bưởi nằm bên vị trí hợp lưu của sông Thiên Phù và sông Tô
Lịch, thuận lợi về mặt giao thương trên bến dưới thuyền.
Các bậc tiền bối kể lại rằng, xưa kia, bưởi vùng mạn ngược theo dòng chảy
trôi về rất nhiều, người ta thấy vậy liền vớt lên bán, dần dần theo thói quen
gọi vùng này là vùng Bưởi và chợ nằm trong khu vực này cũng gọi là chợ Bưởi.
Chợ Bưởi hình thành chính xác năm nào thì không ai rõ, ngay đến các vị cao
niên vùng này cũng chỉ biết rằng, khi sinh ra thì chợ đã có từ lâu. Một số tài
liệu thì cho rằng, chợ Bưởi có thể hình thành từ đời Lý, nhưng cũng có những nhà
nghiên cứu lại bảo chợ hình thành từ giữa thế kỷ 19. Và điều mọi người đều không
thể phủ nhận, đây là một trong những chợ có tính lịch sử, văn hóa vào bậc nhất ở
mảnh đất Thăng Long-Hà Nội này.
Đặc biệt, chợ Bưởi cùng với chợ Mơ là một trong số ít các chợ còn duy trì
hình thức họp chợ phiên ở nội thành Hà Nội và cứ tới các ngày 4, 9, 14, 19, 24,
29 âm lịch, dân các khu vực lân cận lại kéo về chợ Bưởi bán cây, con giống, vật
dụng nông nghiệp, sản vật làng nghề...
Chợ Bưởi cổ chỉ là những dãy lán bằng phên nứa và chỉ có 1 –
2 dãy nhà gỗ mà người mua kẻ bán ở đây quen gọi là cầu chợ. Trước những năm 30
của thế kỷ trước, người Pháp cho xây dựng hai cầu chợ bằng bê tông kiên cố che
mưa nắng. Mang tính chất chợ vùng ven, chợ Bưởi là nơi trao đổi, mua bán sản
phẩm các làng nghề vùng Kẻ Bưởi làm ra như dệt lĩnh Yên Thái, Bái Ân, giấy của
làng Yên Thái, Hồ Khẩu, Đông Xã và dụng cụ sản xuất nông nghiệp của vùng Xuân
La, Xuân Đỉnh.
Xung quanh khu vực chợ Bưởi, hoạt động sản xuất thủ công tương đối phát
triển, chợ Bưởi theo đó cũng sôi động vào các phiên chợ, người mua bán tấp nập.
Nơi này cũng là chỗ để người dân lân cận mang cây con giống đến bán từ mớ rau
thơm, bó cải giống đến chó mèo, lợn gà, thỏ, chim…
Dân vùng Tây Tựu, Cổ Nhuế, Xuân La, Xuân Đỉnh với mặt hàng rau giống, hạt
giống, công cụ nông nghiệp; dân vùng Nhật Tân, Quảng An, Quảng Bá với các loại
cây cảnh, hoa cảnh. Người Hà Nội cũ muốn mua bất cứ thứ gì mang tính dân dã, đến
chợ Bưởi là sẽ tìm thấy.
Vậy nên, chợ Bưởi cũng trở thành nơi thăm thú
của nhiều người rảnh rỗi, yêu chim thú, hoa cây cảnh ở khắp các nơi trong Hà
Nội. Đặc biệt, những năm xa xưa, cứ đến ngày 29 Tết, chợ Bưởi còn có thêm một
nếp là mổ trâu bò và dân các làng vùng Bưởi cùng nhau mua trâu bò rồi giết mổ
tại chợ, chia nhau ăn Tết...
Ngày nay, chợ Bưởi đã xây dựng khang trang, hiện đại, thuộc sự quản lý của
Tổng công ty Thương mại Hà Nội, nhưng riêng phiên chợ vẫn được duy trì bằng cách
quy hoạch một khu vực riêng để người dân có cơ hội mua bán cây, con giống.
Ông Nguyễn Văn Thế, Phó giám đốc Công ty cổ phần chợ Bưởi, một người xuất
thân từ làng Yên Thái, có nhiều gắn bó với chợ từ nhỏ cho biết: “Chúng tôi đang
cố gắng xây dựng chợ Bưởi thành một chợ văn minh, hiện đại trong những nét văn
hóa truyền thống”.
Ai muốn mua hạt giống, cây giống, chó, mèo, thỏ, chim… đều có thể tìm thấy
ở các phiên chợ ngày nay, nhưng dẫu vậy, phiên chợ Bưởi nay không thể phong phú
như trước, nhiều mặt hàng không còn do sự chọn lọc của nhu cầu cuộc sống.
Ở chợ Bưởi còn duy nhất một hàng bán công cụ nông nghiệp, nhưng ông Nguyễn
Văn Thế cho rằng, có lẽ bà chủ hàng này không duy trì được bao lâu. Và ông cũng
nhẩm tính rằng, người bán con giống lâu năm ở chợ phiên còn độ 6 – 7 người, bán
cây giống cũng còn gần 10 người; ngoài ra cứ tới phiên chợ một số người khác
cũng có thể đem đến bán, ví như nhà nào đó nuôi được ổ chó đẻ hoặc mèo đẻ.
Là người có thâm niên gắn bó trên 50 năm với các phiên chợ Bưởi, từ thủa
13,14 tuổi tấp tểnh theo bà, theo mẹ đi phụ bán hàng, bà Nguyễn Thị An ở phường
Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy tâm sự: “Lãi lờ từ bán cây giống chẳng đáng bao nhiêu
nhưng đã quen bán hàng này ở phiên chợ Bưởi rồi nên tôi cũng không chuyển sang
kinh doanh hàng khác”. Và cũng không hiểu cơ duyên nào mà cả hai con dâu bà cũng
cắp thúng theo mẹ chồng bán hạt giống, cây giống ở khu vực chợ phiên này. Trước
kia, gia đình bà cũng chuyên làm cây giống nhưng rồi đất đai thu hẹp dần nên giờ
đây cả ba mẹ con đều mua lại hàng của nông dân ngoại thành đem vào.
Cũng có thâm niên gắn bó với các phiên chợ Bưởi từ hơn 20 năm nay, anh
Nguyễn Mạnh Hà ở làng Đông, phường Bưởi (nay thuộc tổ 21 phường Bưởi) lại chuyên
kinh doanh chó, mèo. Không chỉ bán ở các phiên chợ Bưởi, anh Hà còn bán ở phiên
chợ Mơ (các ngày 2, 7), phiên chợ Hà Đông (các ngày 5, 10), chợ Trôi (các ngày
1, 6), chợ Canh Diễn (các ngày 3, 8). Mỗi phiên chợ anh cũng chỉ bán được mỗi
loại vài con nhưng dù sao theo anh không làm nghề này cũng chưa biết kiếm nghề
gì hơn.
Anh Hà cho rằng, chợ phiên Bưởi ngày nay thu hẹp hơn trước nhưng chắc chắn
vẫn còn tồn tại vì nhiều người còn thích nuôi chó mèo, trồng cây hoa cảnh, cho
dù diện tích nhà họ nhỏ hẹp.
Có lẽ, chính bởi lý do này nên cho dù cuộc sống phát triển theo hướng hiện
đại, Hà Nội đô thị hóa quá nhanh nhưng các phiên chợ Bưởi vẫn tồn tại như một
nét văn hóa riêng của Thăng Long – Hà Nội./.
(TTXVN/Vietnam+)