Mặc dù nhiều bản H'Mông ở tỉnh Lai Châu hiện đã chuyển sang ăn Tết theo người Kinh, người Thái, nhưng vẫn còn một
số bản vẫn giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình là ăn Tết
vào đầu tháng 12 âm lịch hàng năm.
Tết của dân tộc H'Mông có nhiều nét đặc sắc và mang những giá trị tâm
linh đặc thù. Tết cũng là dịp để con cháu tạ ơn, cầu nguyện tổ tiên phù
hộ cho Năm mới
gặp nhiều may mắn, các thành viên trong gia đình mạnh khỏe, mùa vụ bội
thu, con
vật phát triển đầy đàn.
Cúng gọi hồn các thành viên trong gia đình đi chơi xa thì về ăn Tết năm mới.
Theo quan niệm của người H'Mông, tháng 12 là tháng vui chơi,
ăn Tết thờ cúng tổ tiên, là dịp để các nông cụ và mọi vật dụng trong gia đình được
nghỉ ngơi sau một năm làm lụng vất vả. Tháng Giêng là tháng đi phát
nương, cày bừa. Tháng Hai và Ba là tháng gieo trồng mùa vụ.
Tết của người H'Mông được tổ chức
trong bốn ngày, ngày 30/11 là ngày dọn dẹp nhà cửa, bàn thờ tổ tiên, mổ lợn gà, làm
bánh dày, cả gia đình sẽ quây quần ăn bữa cơm cuối năm vui vẻ.
Ngày này, mọi người sẽ dán giấy vàng mới vào bàn thờ, bếp nấu, cửa ra vào, chuồng lợn,
chuồng gà với ý nghĩa ngăn không cho ma ngoài vào quấy nhiễu gia đình.
Dán giấy vàng ở cửa và xà nhà để xua đuổi tà ma.
Các nông cụ như cuốc, thuổng, dao phát… được rửa sạch và dán giấy bản - nghĩa là mặc áo mới - và
đặt ở góc nhà để nghỉ ngơi cùng với gia chủ.
Dán giấy bản cho các nông cụ để nó được thay áo mới và nghỉ ngơi.
Sang ngày mùng Một, mùng Hai, mùng Ba, các gia đình sang nhà nhau để chúc Tết, nhà nào có nhiều người đến thì Năm mới đó sẽ
có nhiều niềm vui và may mắn hơn năm cũ.
Ngoài ra, mọi người còn ăn mặc đẹp, tụ
tập nơi bãi đất trống đầu bản để chơi các trò chơi dân gian, con gái thì ném còn, con
trai thì đánh tulu và thổi khèn, thổi sáo, múa hát…
Các cô gái chơi ném còn ngày Xuân.
Dân bản có thể nghỉ ngơi vui
chơi cho hết tháng 12 mới bắt đầu đi làm. Tuy nhiên, nếu tháng trước đó chỉ có 29
ngày mà trùng vào ngày con chó, con ngựa, con trâu thì để lùi lại ngày sau mới
tổ chức Tết.
Các chàng trai rình các cô gái mà mình yêu thích để cướp về làm vợ.
Trong dịp Năm mới, các chàng trai còn rủ nhau đi cướp vợ.
Nếu cô gái được cướp về nhà đưa vào buồng mà không phản đối như nhịn ăn, khóc
lóc tức là đồng ý làm dâu thì nhà trai sẽ tiến hành tổ chức đám cưới để đôi nam
nữ ấy được kết duyên nên vợ thành chồng. Năm mới, gia đình có thêm lao động sản xuất,
gia đình sẽ có thêm niềm vui.../.