08/11/2012
|
09:23:00
Dòng họ Lại mong khôi phục nghề Vua ban
Cách đây khoảng 300 năm, dòng họ Lại ở Nghĩa Đô, ngoại thành Hà Nội được chúa
Trịnh Tráng giao cho đặc ân làm giấy sắc. Cái nghề cao quý một thời nổi tiếng
chốn Kinh kỳ này, có lúc tưởng chừng không còn tồn tại do những biến động của
lịch sử. Nhưng, vì tâm huyết với nghề, dòng họ Lại vẫn quyết giữ gìn và phát
triển nghề đến tận hôm nay.
Ông Lại Phú Thạch, người duy nhất còn biết được bí kíp làm nghề hiện nay, khẳng
định: “Kể từ khi cha tôi là cụ Lại Phú Bàn mất (năm 2003), mọi người đã tưởng
nghề làm giấy sắc cũng biến mất theo. Nhưng gia tộc họ Lại chúng tôi làm sao có
thể để mất đi một nghề cao quý như vậy được. Tôi là người con trai duy nhất của
cụ Lại Phú Bàn được cha truyền lại cho nghề này!”. Ông Thạch cho biết, nhiều
người lầm tưởng nghề làm giấy sắc đã bị thất truyền do một thời gian dài không
thấy xuất hiện. Nhưng vì không có khách hàng đặt mua (kể từ khi vua Bảo Đại
thoái vị - năm 1945), nên ở thị trường nội địa không có. Thực tế, gia tộc họ Lại
vẫn làm giấy theo đơn đặt hàng của nước ngoài, mà chủ yếu là khách hàng đến từ
Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc…
Đưa ra những tờ giấy sắc làm theo đơn đặt của khách hàng người Nhật Bản, ông
Thạch cho biết: Một tờ giấy với kích cỡ 150 x 80 cm có giá bán tới 2 triệu đồng.
Sở dĩ giấy sắc có giá thành cao như vậy vì đây là loại giấy độ bền cao, có thể
lưu giữ tới hai ba trăm năm nếu được bảo quản tốt. Giấy đã đẹp lại quý. Quý vì
trên mỗi nét vẽ hoa văn lại có vàng mười tô điểm lên lóng lánh. Quý hơn nữa còn
vì đây là lộc vua, lộc nước nhuần thấm trong mỗi đạo sắc, là sự kết tinh bền
vững, trường tồn của bàn tay lao động người thợ thủ công trong mỗi sợi tơ tạo
nên tờ giấy. Tờ giấy đanh mà lại mềm mại như lụa, dai, không hút ẩm, không giòn,
không bị mún…
Vật liệu để làm cũng là cây dó, nhưng phải là dó Thao (dó trồng ở vùng đất Lâm
Thao - Phú Thọ). Các công đoạn kỹ thuật làm cơ bản giống như làm các loại giấy
dó khác, song kỹ hơn và có thêm một số các công đoạn kỹ thuật mà các loại giấy
khác không có. Vỏ cây dó mang về được ngâm nước lã 3 ngày, ngâm nước vôi 3 ngày
rồi đổ lên vạc đun 2 ngày đêm. Sau đó cho vào bể, ngâm cho nát rồi giã nhừ, bóc
lấy phần ruột quẩy ra cối giã dó. Sau đó đến công đoạn seo giấy bằng khuôn seo,
trên đặt liềm seo (là loại mành rất nhỏ để lọc nước đi, giấy ở lại). Thợ seo vụ
nước vào khuôn, đung đưa cho nước róc hết, lột tờ giấy ướt trên seo đặt chồng
lên nhau thành xếp. Sau đó uốn đi ép cho kiệt nước, rồi bóc ra từng tờ. Để tờ
giấy thật mịn, thật dai, mỗi tờ phải nghè cho thật kỹ. Đặt tờ giấy lên hòn đá
tảng, dùng chày gỗ để nghè. Hai người đàn ông khỏe mạnh, mỗi người một chầy cùng
nghè lên giấy. Khi tiếng chày đanh tiếng là được. Quét nước hoa hòe cho giấy có
màu vàng tươi. Và khâu cuối cùng là vẽ hình long, ly quy phượng lên tờ giấy sắc.
Tùy theo phẩm trật mà triều đình ban tặng, tờ giấy sắc được vẽ theo một quy củ
nhất định.
Sắc phong cho bách quan có ba hạng: Nhất cao sắc, Nhị cao sắc, Tam cao sắc (có
tài liệu gọi là Nhất đẳng quan, Nhị đẳng quan và Tam đẳng quan). Sắc phong cho
bách thần có ba hạng: Thượng đẳng thần, Trung đẳng thần và Hạ đẳng thần. Xưa
kia, loại giấy này được vua dùng để ra sắc phong cho các vị quan lại trong triều
và cao hơn là cho các vị thần, thành hoàng làng. Những sắc phong này được rước
về đình, đặt lên hương án để thay thần tạ ơn vua. Sắc phong hạng nhất cho bách
quan xung quanh vẽ 8 con rồng nhỏ, mặt trước vẽ 1 con rồng lớn, mặt sau vẽ tứ
linh (long, ly, quy, phượng). Sắc phong hạng nhì cho bách quan xung quanh vẽ mây
hoặc họa tiết hồi văn, mặt trước đôi rồng, mặt sau vẽ nhị linh (long, ly)… Ngày
trước, đều đặn mỗi năm, họ Lại cung cấp cho triều đình khoảng 2.000 tờ giấy
sắc...
Cũng theo ông Thạch, năm 2003, Trung tâm Hợp tác nguồn nhân lực Việt – Nhật
(VJCC) phối hợp với Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Khoa Sử học Trường Đại học Khoa học
xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Quốc tế KIBI do Sứ quán Nhật Bản tài trợ đã
tổ chức hội thảo, triển lãm giấy sắc, gọi giấy sắc là tinh hoa của kỹ thuật làm
giấy Việt Nam và mong khôi phục lại nghệ thuật làm giấy cổ truyền quý hiếm này.
Ông Thạch trăn trở: “Vào thời đại mới, để lưu giữ các loại bằng cấp, chứng chỉ,
huân chương của Nhà nước mà làm bằng giấy sắc thì tốt biết bao, vì sẽ lưu giữ
được nhiều đời. Nếu có thể tiến hành khôi phục lại một xưởng làm giấy sắc trong
dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội thì thật tuyệt!”./.
(Thanglonghanoi/Vietnam+)