ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Phố Hàng Cá dài 124m, là một trong những phố nằm trong khu phố cổ Hà Nội, bắt đầu từ phố Hàng Đường kéo dài đến phố Thuốc Bắc, thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Xưa kia, đây là phần đất của thôn Đông Thuận, tổng Hậu Túc (sau đổi là tổng Đồng Xuân), huyện Thọ Xương.

Thời Pháp thuộc, phố có tên Poissonnerrie (phố Hàng Cá). Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, phố chính thức lấy tên Hàng Cá và tên này tồn tại đến ngày nay.

Xưa kia, phố thuộc khu vực sông Tô Lịch, ở khu vực giáp ranh giữa phường Đông Hà và phường Vĩnh Thái.

Trước khi sông bị lấp, đây là nơi tập trung bán cá nên được gọi là trại Tiên Ngư (cá tươi). Về sau, khu này mang tên là thôn Đông Thuận. Đình thôn Đông Thuận, tên thông thường là đình Hàng Cá (nay là số nhà 27), thờ Lý Tiến.

Theo truyền thuyết, Lý Tiến, người trại Tiên Ngư, là một trong những anh hùng chống ngoại xâm đời Hùng Vương thứ 6 đi đánh giặc Ân, bị trọng thương đã gắng gượng về tới quê nhà mới ngã xuống. Chỗ đó trở thành nấm mộ và đình thờ được lập ngay bên cạnh mộ. Đình thực ra chỉ là hậu cung sót lại sau khi Pháp mở đường phố mới.

Thời kỳ 1920-1935, phố Hàng Cá cũng như một số phố nhỏ khác trong khu vực Cửa Đông không có vị trí buôn bán ở phố chính, nên không có mấy nhà mở cửa hàng buôn bán hoặc sản xuất.

Khi đó, Hàng Cá chỉ có một nhà sản xuất hương nén. Nhà cửa ở trong phố này phần lớn là nhà của các gia đình công chức dùng để ở hoặc cho thuê. Người thuê cũng là giới viên chức đi làm ở các sở công tư, vợ ở nhà hay có sạp hàng nhỏ trong chợ Đồng Xuân.

Trong những năm 1938-1942, nhiều người buôn bán phát đạt, phất mạnh nhờ buôn bán tơ, sợi, đồng sắt... Vì vậy, giá nhà đất trong phố tăng vọt và thuộc về tay những thương gia lắm tiền hoặc quan lại biết cách làm giàu. Họ mua nhà cũ, bỏ tiền ra xây lại theo kiểu hiện đại cao đẹp, chủ yếu là để ở.

Phố Hàng Cá gồm hai đoạn: đoạn đầu giáp phố Hàng Đường, kế đó là đoạn phố từ ngã tư Chả Cá đến ngã tư phố Lò Rèn.

Đoạn giáp phố Hàng Đường, bên số chẵn có ngôi nhà lớn ở góc phố gồm ba lớp, dài theo mặt đường Hàng Cá. Đó là nhà Mai Đệ buôn bán tơ, lụa, vải.

Ngoài ra, còn có hai ngôi nhà lớn bêtông ba tầng làm từ sau 1940: nhà số 3 có nhiều gian, cổng đi giữa có hai chữ Quảng Nghị; nhà số 6 trước kia là nhà ông giáo Nguyễn Bảo Nghi, bán cho Trịnh Đình Phương một nhà buôn sắt lớn.

Đoạn từ ngã tư Chả Cá đến ngã tư Lò Rèn không dài. Trừ chỗ đình Hàng Cá chỉ là một khoảng diện tích hẹp. Đoạn này có nhiều nhà mới làm khoảng thập niên 20 theo kiến trúc cổ, có nhà làm sau 1938 hiện đại hơn, bằng bêtông, thường là ba tầng diện tích hẹp./.