19/04/2010
|
15:49:00
"Phù thủy" men gốm cổ làng Bát Tràng
|
Nghệ nhân Trần Độ. (Nguồn: Internet) |
Làng gốm Bát Tràng cách trung tâm Hà Nội hơn 10km. Bất cứ ai ở ngôi làng 500 năm
tuổi này cũng đều biết làm gốm, nhưng bậc “phù thủy” của nghề này thì phải kể
đến Trần Độ - một trong những tài hoa giữ hồn gốm cổ…
Thế hệ thứ 18 của dòng họ “kiếm cơm từ đất”
Trần Độ sinh năm 1957, là thế hệ thứ 18 của dòng họ Trần làm gốm ở Bát Tràng.
Ngay từ năm lên 10 tuổi, ông đã tỏ ra là người có duyên với đất khi mày mò tự
mình làm ra những đồ vật bắt mắt, khiến những người thợ cao niên cũng phải kinh
ngạc.
Năm 1975 ông vào làm công nhân xí nghiệp gốm sứ Bát Tràng. Sau hai năm, ông lên
đường nhập ngũ, năm 1982 ra quân ông trở về công tác tại Xí nghiệp sứ Bát Tràng
sau đó là hợp tác xã Ánh Hồng, ông từng được cử đi sáu tỉnh phía Nam công tác để
nghiên cứu về gốm sứ.
Năm 1989, ông quyết định mở lò sản xuất các sản phẩm gốm theo đường
lối riêng của mình.
Trần Độ là tác giả của 80 món quà tặng, gồm những sản phẩm phục cổ, giả cổ,
trong đó có một chiếc bình rượu cổ triều Mạc mà Văn phòng Chính phủ đặt làm quà
lưu niệm cho các nguyên thủ quốc gia tham dự Hội nghị Cấp cao ASEM5 tổ chức tại
Hà Nội tháng 10-2004.
Một năm sau đó, ông là người duy nhất được chọn thực hiện lô hàng đặc biệt gồm
219 món đồ gốm với gần 10 loại sản phẩm phục chế theo nguyên mẫu còn lưu giữ
trong sách cổ và mẫu lưu tại Bảo tàng Nghệ thuật, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam.
Những “món đồ đất có hồn” này sau đó đã theo chân Thủ tướng Phan Văn Khải sang
Hoa Kỳ, Canada làm quà cho các chính khách nước sở tại. Ông Trần Độ nói: “Đó
không chỉ là niềm tự hào gốm truyền thống Bát Tràng mà còn khẳng định một sức
sống mãnh liệt ẩn dưới lớp áo cứ ngỡ là vô tri của đất… ”
Lò gốm của ông đã từng được đón tiếp nhiều nhà lãnh đạo cao cấp của
đất nước như nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương, nguyên Phó Chủ tịch nước
Trương Mỹ Hoa, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng...
"Ông vua" men gốm
Người làm gốm tài danh của Bát Tràng, mỗi người làm gốm đều có sở trường khác
nhau. Có người chú ý nhiều về đường thẳng, tam giác, so le, cắt vát làm sao cho
nước men sáng mầu, ít vẽ trang trí. Có người lại rất chú ý đến những loại men
mới, kiểu tráng men hai lớp khác nhau trong một sản phẩm hoặc cho ra những đồ
gốm thô, gốm men chảy…
Trần Độ chọn cho mình một lối đi riêng, không hề đơn giản, đó là tìm tòi phục
chế những hình khối, màu men cổ.
Đến nay, trong gia tài của ông đã có được trên 70 bài men cổ. Riêng dòng men
ngọc, ông có tới mười hai công thức khác nhau, tạo ra 12 biến tấu của loại men
này. Rồi men lam, men rau, men đá, men chảy, men nâu, men đen... Men nâu là mầu
nâu trầm rất lạ chưa thấy có ở Bát Tràng.
Dùng những bài men đó, ông đã tái phục chế lại hàng trăm sản phẩm gốm cổ từ thời
Lý, Trần, Lê như lư hương, chân đèn, bình, lọ, chum, chóe, bát đĩa được thể hiện
qua các lớp men rạn, men chảy các màu trắng, nâu, xanh ngọc... mà vẫn giữ được
những hoa văn cổ xưa, chất men giản dị và thanh thoát.
Hơn 50 hiện vật ông phục chế đều đã cung tiến cho Ban Quản lý di tích đền Hùng
(Phú Thọ), Đền Đô (Bắc Ninh), Đền Cổ Loa, Khu Di tích vua Lê, và Trung tâm Hoạt
động Văn hóa-Khoa học Văn Miếu (Hà Nội).
Nếu như men ngọc, được các khách hàng châu Âu vô cùng ưa chuộng, thì cách đây 10
năm, qua cuộc triển lãm gốm Việt-Nhật tại Hà Nội với men nâu ông cũng đã dành
được nhiều hợp đồng với các doanh nhân người Nhật. 150 mẫu sản phẩm phục chế
hình khối, màu men cổ của ông đã được những khách hàng người Nhật tiếp tục mang
đi giới thiệu ở các nước khác.
Với Trần Độ, men không chỉ được tạo ra từ tháng ngày lao động miệt mài mà có
những bài men được chắt ra từ “máu và nước mắt.” Nó được chắp nối từ những ý
tưởng chập chờn trong lúc tỉnh, lúc mơ, như một thứ sắc màu của ảo ảnh, phải
nhìn bằng con mắt của cõi “tâm” mới thấy hết được những cao siêu, thoát tục của
nó.
Trong ngôn ngữ men của ông, điều mà nhiều người cảm nhận được là màu sắc của
Phật giáo. Đó là một thứ ngôn ngữ trần tục đấy mà thoát tục đấy, rõ là sắc màu
của đời thường mà cũng chập chờn như của cõi hư vô…
Trần Độ cho biết, năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long, nhiều thương
nhân, thợ thủ công từ các nơi tìm về Thăng Long lập nghiệp. Bát Tràng tuy là
ngoại thành nhưng là một dải đất quý của Thăng Long, nơi đây mang một thứ mà nội
đô không có ấy là thứ đất sét trắng làm nên những sản phẩm chất chứa hồn cốt bao
đời của văn hóa Thăng Long.
Một số thợ gốm Bồ Bát đã di cư ra đây cùng họ Nguyễn
Ninh Tràng lập lò gốm, gọi là Bạch Thổ phường (phường Đất Trắng).
Giờ đây, trang mới của gốm Bát Tràng được đánh dấu bằng sự xuất hiện của những
chiếc lò nung bằng gas vừa giải quyết nạn ô nhiễm môi trường vừa kiểm soát được
nhiệt độ - khâu được xem là có tính chất quyết định “phép nhiệm màu” của men.
Nhưng dù có hoán cải gì, thì men gốm Bát Tràng vẫn mãi giữ được hồn cốt của mình
bởi những con người tâm huyết như nghệ nhân Trần Độ./.
Trần Độ giành Huy chương "Bàn tay vàng" do Liên hiệp hợp tác xã Thủ công nghiệp
trung ương tặng năm 1990; Giải thưởng Đôi bàn tay vàng của Hội Mỹ thuật
Đông Dương (1999).
Giải thưởng Hà Nội vàng do Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người
tiêu dùng cùng ban tổ chức Hội chợ Doanh nghiệp VN hướng tới 1000 năm Thăng
Long-Hà Nội phong tặng (2002); Giải vàng Ngôi sao Việt Nam (Hội Mĩ thuật Việt
Nam)...
|
(TT&VH/Vietnam+)