05/05/2010
|
15:25:00
Càphê Nhân - Thương hiệu càphê của người yêu nước
|
Ông Nguyễn Văn Thi và bà Trần thị Thanh Kỳ năm 1977. (Ảnh tư liệu gia đình) |
64 năm qua, càphê Nhân đã trở thành một trong những thương hiệu độc đáo trên đất
Hà Thành. Ít người biết, thương hiệu ấy được mở đầu bởi ba người lính biệt động,
và cặp vợ chồng ông bà Thi-Kỳ đã tự tìm công thức pha chế, sáng lập nên một
thương hiệu càphê tinh tế từ hai bàn tay trắng.
Càphê “biệt động đội”
Ông Nguyễn Văn Thi là người đã sáng lập càphê Nhân. Ông sinh năm 1918, ở làng Vị
Hà, huyện Bình Lục, Hà Nam, quê hương cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến. Là con
trong một gia đình nghèo nhưng ông vốn thông minh và học giỏi.
Ông Thi nguyên là đội viên Đội biệt động Liên khu 3 (đội biệt động Hoàng Diệu)
hoạt động trong nội thành, dưới sự chỉ huy của ông Tạ Đình Đề. Năm 1946, gia
đình ông bà Thi đi tản cư ở Vân Đình.
Được sự gợi ý của cấp trên, ông Thi quyết định mở quán bán càphê, vừa là nguồn
sống của gia đình, nguồn kinh phí hoạt động cách mạng, lại có thể trở thành nơi
nhận liên lạc của cán bộ Cách mạng. Ông Thi cùng với 2 người bạn là ông Thế và
ông Nhân đã tự nghiên cứu, mua càphê tươi về rang, xay.
Những mẻ càphê đầu tiên đều không thành công, mẻ thì sống, mẻ thì cháy khét. Ông
Thi phải vào tận liên khu 4 cũ, nơi có những đồn điền nhỏ để tìm hiểu về các
loại càphê.
Ông chọn mua hạt và nghiên cứu pha trộn với tỷ lệ từng phần khác nhau. Càphê do
ông Thi chế biến, với một tỉ lệ “bí mật” giữa càphê chè và càphê vối, có hương
vị thật đặc biệt, quyến rũ được những người am tường ẩm thực.
Thời điểm ấy ở Hà Nội có hai quán nổi tiếng là càphê Tống và càphê Ngôn, được
đặt theo tên người chủ cửa hiệu.
Ba người bạn biệt động đội - ba “sáng lập viên” thống nhất lấy từ Nhân cho tên
hiệu của quán. Chữ Nhân không còn là tên riêng mà chứa đựng hàm ý Nhân đức, Nhân
tâm, Nhân hậu, Nhân nghĩa bạn bè... và cũng nhằm để trở thành một bộ ba càphê
nổi tiếng “Tống-Nhân-Ngôn” của Hà Nội sau này.
Càphê Nhân do ba người sáng lập, nhưng chỉ có gia đình ông bà Thi Kỳ là người
trực tiếp tìm tòi, chế biến và kinh doanh. Quán càphê Nhân ở Vân Đình thu hút
đông đảo người thưởng thức, trở thành nguồn thu nhập chính nuôi sống 18 người
trong gia đình ông bà Thi Kỳ thời kỳ tản cư.
Cán bộ kháng chiến cũng chọn đây là một “mật cứ” để gặp gỡ, móc nối liên lạc,
trao đổi tin tức quân sự, tình báo giữa nội thành và vùng sơ tán địa phương. Một
số cán bộ cách mạng đã mua sản phẩm của ông bà Thi, mở thêm cửa hàng mang tên
càphê Nhân tại các vùng Cổng Thần, Chợ Đại, rừng thông...
Anh em hoạt động trong vùng hay đi công tác tới đâu đều tìm đến càphê Nhân để
móc nối, liên hệ. Như thế, càphê Nhân không đơn thuần là tên gọi của một cửa
hiệu và sản phẩm nữa, nó còn làm nhiệm vụ như một tín hiệu liên lạc của cách
mạng.
Năm 1949, Pháp nhảy dù ở Vân Đình, phần lớn gia đình ông Thi trở về Hà Nội.
Riêng ông bà, cùng một số anh em ruột lại sơ tán về Nho Quan (Ninh Bình). Tại
đây, quán càphê Nhân tiếp tục được mở ra để kinh doanh.
Dòng người đổ về Nho Quan tản cư cũng rất đông, quán càphê Nhân đã lấy lại được
không khí sầm uất như thời gian ở Vân Đình. Số phận càphê Nhân cũng lận đận,
cũng sống cảnh “sơ tán” như nhân dân ta những năm tháng chống Pháp.
Năm 1951, ông Tạ Đình Đề xin với liên khu trưởng Hoàng Sâm cho ông Thi trở về Hà
Nội mở quán càphê để làm nơi sinh hoạt của đội biệt động. Thế là ông Thi cùng vợ
lại dắt díu gia đình “dinh tê” (một kiểu nói ám chỉ việc trở lại thành phố thời
đó - T là thành phố).
Ngày ấy, gia đình nào đang tản cư mà “dinh tê” thì bị xem như là phản động. Bất
chấp lời ra, tiếng vào của người xung quanh, vì nhiệm vụ, ông bà Thi đã trở về
thủ đô, gây dựng lại quán càphê Nhân tại số nhà 100 phố Cầu Gỗ. Cuối những năm
1950 thì càphê Nhân đã trở thành một trong những quán bậc nhất Hà Nội.
Người phụ nữ làm nên thương hiệu càphê Nhân
Bà Trần Thị Thanh Kỳ sinh năm 1930 tại làng Hoàng Xá, xã Vân Đình, huyện Ứng
Hòa, tỉnh Hà Đông (nay là Hà Nội). Bà sinh ra trong một gia đình gia giáo, có bố
là thầy lang giỏi, nổi tiếng trong vùng.
Tuy đã ở vào cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng bà vẫn giữ vai trò là Chủ tịch hội
đồng quản trị cho con cháu trong việc chọn mua nguyên liệu, pha chế và rang xay
càphê Nhân.
Năm 1960, Nhà nước thực hiện cải tạo công thương, càphê Nhân được đưa vào hợp
doanh trong Công ty ăn uống Hoàn Kiếm. Bà Kỳ được giao phụ trách kỹ thuật rang,
xay càphê ở cửa hàng số 8 Điện Biên Phủ, hai người con gái pha chế ở Khách sạn
Phú Gia.
Do đời sống những năm bao cấp khó khăn, chật vật, lại sống chết với nghề càphê
bao nhiêu năm, đầu những năm 1980, sau khi nghỉ hưu, bà Kỳ mở lại quán càphê ở
số 27 phố Lương Ngọc Quyến và nhanh chóng đông khách trở lại.
Do tuổi tác, ông bà Thi Kỳ đã thôi không trực tiếp bán hàng mà giao lại cho cô
con gái út, mạnh dạn thuê lại bãi đất trống ở ngã ba Hàng Hành (tức số nhà 37
bây giờ) làm nơi khởi nghiệp.
Phố Hàng Hành khi ấy chỉ là một ngõ nhỏ vắng vẻ chỉ đi vừa chiếc xích lô; là chỗ
cho mấy đứa trẻ rải chiếu và chơi bi. Cái quán nhỏ, vách bằng cót ép, lợp lá
chuyên bán bánh mỳ và càphê của bà Hạnh là loại hình kinh doanh duy nhất của
phố. Khách tới đây chủ yếu là khách quen của càphê Nhân từ thời trước đó.
Kinh doanh càphê thời bao cấp mọi thứ đều phân phối, đường và sữa cực kỳ hiếm
nhưng nhờ tài xoay xở, làm ăn luôn giữ uy tín về chất lượng, càphê Nhân của bà
Hạnh, con gái út của ông bà Thi Kỳ ngày càng thêm đông khách.
Sau nhiều năm vật lộn với việc kinh doanh, thương hiệu càphê Nhân đã được đền bù
xứng đáng. Không chỉ đủ tiền mua và xây dựng quán càphê lớn ở số 39 phố Hàng
Hành, bà Hạnh đã phát triển càphê Nhân thành một thương hiệu lớn trong lĩnh vực
ẩm thực Hà Nội, trở thành một dấu ấn không thể phai mờ trong lòng nhiều người Hà
Nội.
Cho tới thời điểm này, ở Hà Nội đã có gần một chục quán mang thương hiệu càphê
Nhân do các con và cháu ông bà Thi Kỳ mở, như Càphê Nhân số 39D Hàng Hành, số 9
Láng Hạ, số 143 Nguyễn Thái Học, phố Đê La Thành... Ngõ Hàng Hành nhỏ bé ngày
nào giờ đã trở thành “phố càphê.”
Có thể nói, sự hòa quyện giữa niềm say mê tìm tòi và sáng tạo ra công thức sao
tẩm, pha chế riêng có cho càphê Nhân của ông Nguyễn Văn Thi và sự gìn giữ, chế
biến khéo léo từ đôi mắt, bàn tay bà Trần Thị Thanh Kỳ đã để lại cho Hà Nội một
thức uống độc đáo.
Ông Nguyễn Văn Thi đã mất từ năm 1995. Hiện bà Trần Thị Thanh Kỳ an nhàn dưỡng
già trong một căn ngõ nhỏ trên đường Nguyễn Thái Học - Hà Nội. Bà vẫn tự tay
mình rang xay càphê. Ngõ nhỏ ấy luôn thơm sực một mùi hương nồng đượm./.
(TT&VH/Vietnam+)