ĐẠI LỄ NGHÌN NĂM THĂNG LONG

Mấy chục năm hoang vu ruộng rau, vườn thuốc, ao bèo, bờ tre lối đất, kém 140 thước tây thì tròn ba cây số, phố Đội Cấn có một đầu là nhà nghỉ chân cho khách hành hương vào Lăng viếng Bác Hồ, còn đầu kia gặp con đê La Thành Cống Vị.

Phố Đội Cấn còn có cái sân bầu dục to rộng gọi là sân Quần Ngựa hoang phế mấy chục năm cỏ mọc giữa mạn tây bắc Thủ đô.

Đây là vùng đất cổ, từng có người con gái Trần Thị Tường mới lên chín đã theo Lý Thường Kiệt đi đánh giặc sau được phong là Ngọc Hoa Công chúa, cũng là chỗ người con trai họ Hoàng bên làng Lệ Mật Gia Lâm nhờ cứu công chúa con vua mà được đất, mở ra mười ba cái trại (Thập tam Trại) đời đời ngày giỗ tổ, trai thanh gái lịch mở hội về bên kia sông cái Nhĩ Hà thăm quê cha có nghề bắt rắn lừng danh.

Mười năm đổi mới, phố Đội Cấn rộng dài thêm chiều cao, đầy tấp nập, hòa mình vào sôi động thị trường, dù vẫn mang hình hài con phố hình xương cá mở ra hàng chục con ngõ rẽ vào các ngả, nào sang Vạn Phúc phía Giảng Võ, nào dẫn đến làng hoa Ngọc Hà Hữu Tiệp, có những phiên chợ họp đêm trong sương để gà gáy hoa trảy vào Hà Nội.

Gần cuối phố Đội Cấn, có nhiều khu nhà tập thể, có tòa soạn báo Thanh tra, có khu cán bộ Chính Phủ, nếu không hỏi kỹ tên nhà, tên phòng thì khách có thể lạc đường trước bao dãy nhà giống nhau về dáng đồ sộ, về nét kiến trúc, về màu vôi tường, về những ban công hoa leo hay cửa sắt kéo.

Khách sạn và nhà hàng, cờ treo cùng biểu tượng... phố Đội Cấn không còn là vườn thuốc ruộng rau khoai với những ngôi chùa cổ kính im lìm heo hút như chùa Bát Tháp, nhà thờ Liễu Giai...

Nghe nói chính chùa Bát Tháp từng có tên là chùa Chân Giáo, nơi vua Huệ Tông nhà Lý bị bức tử năm 1226 dưới tay Trần Thủ Độ(?) và nhà thờ Liễu Giai trong thời kháng chiến bị biến thành nơi giam cầm các chiến sĩ yêu nước chống Pháp, nay đang là một khách sạn bề thế.

Mặt đường phố Đội Cấn không rộng, nườm nượp người xe ngày đêm tưởng như nó phải gồng mình lên vì quá tải, giống như nhiều con đường khác của một Hà Nội vươn mình trong cái thế gò bó vì đất hẹp.

Đội Cấn là ai mà được lấy tên đặt cho một đường phố Thủ đô? Đội Cấn tên thật là Trịnh Văn Cấn còn gọi là Trịnh Văn Đạt, người xã Vũ Di, Vĩnh Phú, đăng lính khố đỏ và được phong chức Đội (tương đương trung sĩ hiện nay) chỉ huy một đội lính khố đỏ đóng đồn tại thị xã Thái Nguyên.

Ông thành nhân và thành danh, được cả nước nhớ tới chính vì trái tim yêu nước thương nòi, tấm lòng quả cảm. Được Lương Ngọc Quyến lúc ấy giác ngộ, Đội Cấn đã đứng lên khởi nghĩa, diệt tên giám binh, cướp đồn vào đêm 30 tháng 8 năm 1917, trước cả khởi nghĩa Yên Bái và Nguyễn Thái Học, trước cả phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm 1930.

Lùi lại quá khứ, hồi tưởng thế kìm kẹp của thực dân Pháp vừa bình định đất Bắc. Giặc Pháp đem quân đàn áp với lực lượng quá chênh lệch, ông phải rút quân ra ngoài thị xã vào đêm 5/9/1917, và cuối cùng để khỏi rơi vào tay giặc ông đã tự sát trên đất Vĩnh Phú vào ngày 11/1/1918. Cuộc khởi nghĩa chỉ tồn tại mấy tháng nhưng dòng tên Đội Cấn còn mãi là dòng son trong lịch sử dân tộc./.