11/06/2010
|
15:36:00
Góc phố Cửa Nam
|
Phố Cửa Nam. |
“Năm cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về. Như đài hoa đón chào nở năm cánh đào…”.
Lời hát hào hùng mà da diết, những người dân Hà Nội xưa còn nhớ mãi một Hà Nội
với năm cửa ô, một Hà Nội với 36 phố phường sầm uất.
Theo các nhà sử học, phía nam thành Hà Nội xưa từng có hai cửa Tây Nam và cửa
Đông Nam (cửa Đại Hưng), tất cả đã mất theo thời gian. Rất nhiều địa danh chỉ
quanh trong một góc phố này, mà cũng ẩn chứa biết bao lịch sử ngàn năm văn hiến
của đất kinh kỳ. Ngã tư Cửa Nam này là chỗ giao nhau của bao nhiêu con phố, thì
gắn với bấy nhiêu câu chuyện xưa thú vị.
Cái tên Cửa Nam chỉ còn trong tên một con phố ngắn, quanh khu đó đến nay vẫn còn
giữ những tên đất như Đình Ngang (nơi dừng lại để soát xét giấy tờ, thẻ bài
trước khi vào Hoàng Thành), Cấm Chỉ (dừng nơi khu cấm) và một góc cái vườn hoa
thời Pháp thuộc có dựng tượng “Bà đầm xòe."
Câu chuyện về bản sao của tượng Nữ thần Tự Do được đặt tại Hà Nội từ năm 1887
này cũng thật ly kỳ. Hóa ra Hà Nội cũng đã từng có một tác phẩm nghệ thuật vô
giá, bởi tượng “Bà đầm xòe” theo cách gọi dân dã của người Hà thành chính là bản
sao với tỷ lệ 1/16 của đích thị tượng Nữ thần Tự Do của Mỹ. Đây có lẽ là bản sao
nhỏ nhất với kích cỡ khoảng 2,85m của kiệt tác thế giới này, bởi một bản sao
khác được coi như phác thảo gốc có kích thước 11m hiện vẫn là một điểm tham quan
thú vị trên sông Seine ở thủ đô Paris của nước Pháp.
Chuyện kể là khi làm pho tượng Nữ thần Tự Do tặng cho nước Mỹ, tác giả Frédéric
Auguste Bartholdi đã khéo léo giải quyết vấn đề giãn nở của kim loại qua tấm váy
lòe xòe của pho tượng. Tượng được làm bằng đồng thau, đúc bằng nhiều mảnh, ghép
lại bằng đinh ốc. Người Hà thành thời bấy giờ vì không hiểu lịch sử, nguồn gốc,
và ý nghĩa của pho tượng nổi tiếng khắp thế giới này, nên gọi nó là tượng “Bà
đầm xòe."
Được triển lãm ở hội chợ Đấu Xảo năm 1887, sau đó tượng được tặng cho Hà Nội và
từng được dựng ở vườn hoa trước Ngân hàng Đông Dương, rồi chuyển lên đặt trên
đỉnh Tháp Rùa, và cuối cùng là vườn hoa Cửa Nam vào năm 1896, cho đến khi bị
giật đổ ngày 1/8/1945 bởi chính phủ Trần Trọng Kim vì cho rằng đó là tàn tích
của chế độ thực dân Pháp. Điều an ủi là với ý tưởng đúc tượng phật Adiđà lớn
nhất Việt Nam, dân làng Ngũ Xã đã quyên góp mua đồng, thu nhặt lượng đồng ở bức
tượng Bà đầm xòe này về gom đúc thành bức tượng năm 16 tấn, ngự trên tòa sen tại
chùa làng.
Lại nói cái nơi đặt tượng, lúc đó gọi là Quảng Văn đình (đình để truyền tin rộng
rãi xây dựng năm 1491, ở ngoài cửa Đại Hưng), làm nơi treo yết các pháp lệnh trị
dân. Thời Lê, Quảng Văn đình được dùng làm nơi yết bảng các vị tiến sĩ tân khoa
trong một số khoa thi. Triều Gia Long đổi thành Quảng Minh đình. Đây cũng vốn là
nơi nhà Nguyễn cho tụ họp mọi người đến nghe giảng về các chủ trương, thông báo
của triều đình.
Khi xưa, quan lại địa phương vào triều phải có lọng, có đẫy, nên trước khi vào
Kinh qua cái cửa thành phía Nam này thường phải dừng lại đây để sắm cho đủ lệ
bộ. Bởi vậy, gần địa điểm này có những cái phố từng mang tên là phố Hàng Lọng
(nay là phố Lê Duẩn), phố Hàng Đẫy (phố Nguyễn Thái Học). Góc cắt giữa hai con
phố Hàng Lọng, Hàng Đẫy xưa có Nhà in Taupin, nơi in những tờ giấy bạc Cụ Hồ đầu
tiên, nay là Cửa hàng bách hóa số 5 Nam Bộ.
Vào năm 2005 đoạn phố đầu Nguyễn Thái Học-Nam Bộ này được chọn là đoạn phố Văn
hóa của Hà Nội. Cũng bởi khó mà tìm thêm được một con đường đẹp, đông và nhiều
tri thức như phố Nguyễn Thái Học. Ở số nhà 65, có thể đọc được dòng giới thiệu
nằm ngay cổng nhà đề rằng số nhà văn hóa này là nơi sống của rất nhiều văn nghệ
sĩ thành danh của đất nước, trong đó có tới sáu người được tặng Giải thưởng Hồ
Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước.
Bây giờ các tên tuổi như danh họa Nguyễn Phan Chánh, Nguyễn Sáng, Huỳnh Văn Gấm,
Văn Giáo, nhà văn Nguyễn Đình Thi, Vũ Tú Nam, nhạc sĩ Đỗ Nhuận… không còn, nhưng
hồn vía các ông vẫn còn lại với những tác phẩm để đời của mình. Gia đình thân
quyến của các nghệ sĩ vẫn hàng ngày lưu giữ cái không gian lịch sử một thời, để
ngày nay khi đi qua số nhà 65, người ta vẫn nghĩ đến họ, nghĩ đến một địa danh
rất thực, một không gian sống rất thực vẫn sáng chữ Tri.
Cạnh đó, vùng “đất học” xưa cũng liền ngay đấy với con phố Tràng Thi giao cắt ở
góc Cửa Nam này. Có tên như vậy vì trường thi hương xưa tọa lạc tại đây (Thư
viện Quốc Gia bây giờ). Cũng đã trải qua tới bốn lần thay tên: Thời Pháp có tên
là Rue Borgnis Desborder, sau 1945 đổi tên thành Tràng Thi. Đến thực dân Pháp
tạm chiếm đổi là Mỹ Quốc, và phải đến sau 1954, ta mới khôi phục lại tên Tràng
Thi. Sát với con phố Tràng Thi là phố Phan Bội Châu, cũng lại tên của một nhà
nho yêu nước của dân tộc.
Thế đấy, cái cổng thành một thời tấp nập khi xưa, ngày nay vẫn là cái góc phố
giữ nguyên sự đông đúc nhộn nhịp của đất phố phường. Những tên phố, góc nhà, rồi
cả những hình ảnh kẹt xe, tắc đường của dòng đời huyên náo thường nhật bây giờ,
biết đâu đấy, 50 năm sau lại trở thành những hình ảnh hoài niệm của một thời./.
(Nghìn năm Thăng Long/Vietnam+)